Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

carmina iii xxiv


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra

Intactis opulentior

thesauris Arabum et divitis Indiae

caementis licet occupes

4 terrenum omne tuis et mare publicum:

5 si figit adamantinos

summis verticibus dira Necessitas

clavos, non animum metu,

non mortis laqueis expedies caput.

campestres melius Scythae,

10 quorum plaustra vagas rite trahunt domos,

vivunt et rigidi Getae,

inmetata quibus iugera liberas

fruges et Cererem ferunt

nec cultura placet longior annua

15 defunctumque laboribus

aequali recreat sorte vicarius.

illic matre carentibus

privignis mulier temperat innocens

nec dotata regit virum

20 coniunx nec nitido fidit adultero;

dos est magna parentium

virtus et metuens alterius viri

certo foedere castitas,

et peccare nefas, aut pretium est mori.

25 o quisquis volet inpias

caedis et rabiem tollere civicam,

si quaeret pater urbium

subscribi statuis, indomitam audeat

refrenare licentiam,

30 clarus postgenitis, quatenus, heu nefas,

virtutem incolumem odimus,

sublatam ex oculis quaerimus invidi.

quid tristes querimoniae,

si non supplicio culpa reciditur,

35 quid leges sine moribus

vanae proficiunt, si neque fervidis

pars inclusa caloribus

mundi nec Boreae finitimum latus

durataeque solo nives

40 mercatorem abigunt, horrida callidi

vincunt aequora navitae,

magnum pauperies opprobrium iubet

quidvis et facere et pati

virtutisque viam deserit arduae?

45 vel nos in Capitolium,

quo clamor vocat et turba faventium,

vel nos in mare proximum

gemmas et lapides aurum et inutile,

summi materiem mali,

50 mittamus, scelerum si bene paenitet.

eradenda cupidinis

pravi sunt elementa et tenerae nimis

mentes asperioribus

formandae studiis. nescit equo rudis

55 haerere ingenuus puer

venarique timet, ludere doctior,

seu Graeco iubeas trocho

seu malis vetita legibus alea,

cum periura patris fides

60 consortem socium fallat et hospites

indignoque pecuniam

heredi properet. scilicet inprobae

crescunt divitiae, tamen

curtae nescio quid semper abest rei.


Composuit: 728 A.U.C. (26 ÂÑ) ?. Systema: asclepiadeum quartum. Nomenclatura: 2 Arabes; 2 India; 4 Apulus; 4 Tyrrhenus; 6 Necessitas; 9 Scythae; 11 Getae; 13 Ceres; 38 Boreas; 57 Graecus



PORPHYRIONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


1. intactis opvlentior thesavris. Hac ὠιδῆι generaliter inuehitur in luxuriam [omnem] omnia profanantem et aedificiis nouis non terram tantum, uerum etiam maria occupantem.

5. si figit adamantinos svmmis verticibvs dira necessitas. Necessitatem hic pro morte posuit. Sensus autem: Quamuis multa ampla possideas, non tamen sincera uoluptate his frui potes, quippe cum necessitate mortis te obstrictum esse scias, nec possis inde te ullo remedio aut praemio redimere. [Adamantinos] autem [clauos] pro necessitate mortis, quae dura est et inmutabilis, non mala conceptione dictum est.

9. campestres melivs scythae. Campestres Scythae, quod in campis sine tectis uiuant, dicti sunt; de quibus et Sallustius sic ait: // Scythae nomades tenent, quibus plaustra sedes sunt.

11. et rigidi getae. Getae Thraces sunt; quos rigidos dixit propter frigora regionum earum.

12. inmetata qvibvs ivgera liberas // frvges et cererem fervnt. [Inmetata], id est: interminata. Commune autem inter se barbaris solum eorum esse omnibus notum est.

14. nec cvltvra placet longior annva. Hoc est: nec plus colunt, quam unde unius anni fructum percipiant.

15. defvnctvmqve laboribvs // aeqvali recreat sorte vicarivs. Vicem inter se laborandi praestare barbaros ostendit.

22. et metvens alterivs viri. Subaudiendum extrinsecus ‘concubitum’.

24. et peccare nefas, avt pretivm est mori. Hoc est: peccare nefas uidetur aut qui peccauerit, morte poenas luit.

25. o qvisqvis volet inpias. Non recte a superiore ὠιδῆι haec separata sunt, cum inde pendeant et illi[s] adnexa sint.

27. si qvaeret pater vrbivm svbscribi statvis. Id est: si uult gratiam apud ciues suos collocare, per quam mereatur, ut public[a]e statuae ponantur, et in titulo earum ‘pater urbium’ adscribatur.

30. qva[m]tenvs hev nefas // virtvtem incolvmem odimvs, // svblatam ex ocvlis qvaerimvs invidi. Qui bonos uiros incolumes oderimus, set iam mortuos desideremus, ipse ostendit inferendo ‘inuidi’. Re uera enim per inuidiam fit, ut boni uiri, dum uiuant, osi sint.

33. qvid tristes qv[a]erimoniae, // si non svpplicio cvlpa reciditvr. Ordo est: Quid tristes qu[a]erimoniae proficiunt. Sensus est autem: Quid prodest nos de malis moribus conqu[a]eri, si non culpae licentia poena conpescitur?

35. qvid leges. Sensus est: Vanae sunt leges, si non obseruentur a moribus.

36. si neqve fervidis pars inclvsa caloribvs. Id est: si nihil potest obstare cupiditatibus, per quas non tantum leges inrumpuntur, uerum etiam ipsa natura expugnatur adeuntibus lucri causa paene iam inhabitabiles orbis terrae regiones.

38. nec boreae finitimvm latvs. Quo modo ‘finitimum latus Boreae’ dicitur Australi nominato, cum inter se haec longinqua [h]a[e]c toto medio orbe diuisa sint? Numquid et huic elocutioni subtiliorem intellectum adhibebimus, ut ‘nec’ particulam bis accipiamus, semel sic intellegentes ‘nec finitimum Boreae latus’, iterum simpliciter [‘Nec Boreae finitimum latus durataeque niues mercatorem a][b][igunt’].

42. magnvm pavperies obprobrivm ivbet // qvidvis et facere et pati. Ex quo coepit, inquit, paupertas probrosa esse et crimini dari, per omne nefas diuitiae quaeri coeperunt.

44. virtvtisqve viam deserit. [obprobrivm:] Obprobrium scilicet paupertatis [uiam deserit].

50. scelervm si bene. Pro ‘ualde’ positum, ut apud Ennium frequenter.

52. et tenerae nimis mentes. Vtrum puerorum mentes teneras nimis dicit easque formandas ad asperiora studia, an uero luxuriosorum mentes teneras appellat, quas uult abiectis gemmis et auro formari ad asperiora studia?

54. nescit eqvo rvdis haerere ingenvvs pver. Irascitur Romanos omisso militaris exercitii studio ad Graecos ineptos luxuriososque lusus transisse.

59. cvm perivra patris fides // consortem socivm fallat et hospitem. Non est, inquit, mirum augeri cotidie censum unicuique priuatorum, cum omnes scelere grassentur in hospitem, in socium, in consortem adquirendi studio. Et tamen non multum hoc his prodest, quia indigno heredi haec relicturi sint, qui corruptus luxuria seruare scilicet haec non possit.

64. tamen cvrtae nescio qvid semper abest rei. Hoc ad ipsam auaritiae naturam refertur, cui, dum nihil explet, semper uidetur deesse.



ACRONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


[PRIMVS VERSVS GLICONIVS • SCDS ASCLEPIADE’] METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNDO ASCLEPIADEVM.


1. intactis opulentior. Generaliter hac ode inuehitur in luxuriam omnia profanantem et aedificiis nouis non terram tantum, sed etiam maria occupantem. Ordo est: tu, subaudi ‘o auare’, opulentior intactis thesauris Arabum et diuitis Indiae, licet occupes omne Tyrrenum mare et mare publicum tuis caementis, non expedies animum metu, et non expedies caput laqueis mortis, siquidem dira necessitas figit adamantinos clauos summis uerticibus. intactis. Custoditis, collectis. opvlentior. Ditior.

2. et diuitis indiae. Ditissimas gentes ad diuitiarum enphasin posuit.

3. cementis. Saxis ad fabricandum prouisis. et mare pvblicvm. Omnibus patens, ut (Verg. Aen. VII 230): Cunctis undamque auramque patentem.

4. si piget adamantinos. Qui frangi non possint pro metalli soliditate.

5. dira necessitas. Necessitatem pro morte posuit. Sensus autem hic est: quamuis multa ampla possideas, non tamen sincera et certa uoluntate bis frui potes, quippe cum necessitate mortis astricta sit humana conditio nec possis te inde ullo remedio aut praemio redimere. Adamantinos autem clauos pro mortis necessitate posuit, quae uinci et expugnari non possit.

9. campestres melius scithae. Campestres dicti ideo, quod in campis sine tectis sub tentoriis uiuant, quae carpentis mouentur. Vt Sallustius tertio (hist. III 76 M): Quibus plaustra sedes sunt.

10. uagas rite trahunt domus. Ex more et consuetudine.

11. rigidi getae. Fortes, asperi, propter frigidam regionem [(cons. Porph.),] ut (Verg. Aen. VII 604): Siue Getis inferre manum

12. inmetata. Non terminata, indiuisa. qvibvs ivgera liberas. Non unius [tantum, sed omnibus communes].

14. nec cultura placet longior annua. Idest qui non plus colant, nisi quod expensis unius anni sumciat, continuae sedis incerti.

15. defunctum laboribus. Liberatum, ut (Verg. Aen. VI 83): Magnis pelagi defuncte periclis.

16. <a>equali recreat sorte uicarius. Idest aequali sorte laborant succedendo unus alteri. sorte vicarivs. Eo quod labore lassato alter uicarius succedat in opere.

18. priuignis. Vbi non sint odia nouercarum. Ordo est: illic innocens mulier temperat priuignis carentibus matre. temperat. Parcit.

19. nec dotata regit u. Tamquam qui non habeant legitima aut certa coniugia.

20. nec nitido fidit a. Quae non habeat in adulteri amore fiduciam. nitido. Pulchro.

21. dos est. Donum nubentium puellarum. dos est magna p. Castitatem laudat exemplo barbarico, eo quod dotem habent uirtutem parentum et amorem coniugum, quae uiros uitantes externos seruent pudicitiam coniugalem.

24. et peccare nefas aut pretium est mori. Mortem pretium dixit esse peccati. Et est sensus: et peccare aut est illis nefas aut est poena mori; nam ad superiora respicit.

25. o quisquis uolet i. Idest si sit, qui uelit pater patriae uocari et statuarum titulos habere, is tollat licentiam praesumendi et inlicita non permittat admitti.

30. clarus postgenitis. Vt postea laudetur in filiis. clarvs postgenitis. Ob seueritatis et correctionis institutum posteris admirandus. qvatenvs. Idest ‘quamdiu’; nam ‘quatenus’ aduerbium est interdum temporis, interdum loci; ‘quatinus’ uero coniunctio est tantum.

31. uirtutem incolumem odimus. Incorruptam nec sine corrigentis districtione seruatam.

32. sublatam. Remotam. Nam uirtus sic quaerenda est, ut semper prae oculis habeatur, sed sic uirtutem quaerimus, ut semper absens sit causa uidelicet nostrae malitiae. invidi. Nobis inuidi.

33. quid tristes querimoniae. Et hic ordo est: quid tristes querimoniae proficiunt [(ex Porph.)?] tristes ideo, quia tristes faciunt.

34. culpa reciditur. Hoc est: quid prodest nos de malis moribus conqueri, si non culpae licentia poena compescitur?

35. quid leges sine moribus. Vanas esse leges dicit, nisi moribus et honestate seruentur.

36. Vnum pendet ex altero; ideo autem uanae, quia sine moribus. si neqve fervidis. Idest nihil potest obstare cupiditatibus, per quas non tantum leges inrumpuntur, uerum etiam rerum expugnatur natura lucri causa, dum iam nec inhabitabiles orbis regiones possint prohibere commercia.

38. finitimum. Idest nobis uicinum; nam septentrionalis plaga nobis uicinior est, utpote in qua est axis, ut Virgilius (georg. I 242): Hic uertex nobis semper sublimis. Et aut sic est intellegendum, aut, quod est melius: nec latus finitimum Boreae, idest gelido climati, ut sit sensus: si nec plaga finitima gelu abigit mercatorem. Vult autem intellegi Septentrionem.

39. durat<a>eque solo niues. Gelu, nimietate frigoris solidatae.

40. mercatorem abigunt. Tamquam nec haec, quae interdicta natura sunt, abigant mercatorem. callidi. Docti, scientes.

41. ui<n>cunt <a>equora nauitae. Cupiditatum et uitiorum distinguit origines; primum enim dicit, quod negatum mortalibus elementum nauigiis temptatum est, inde ad maiora perrectum. Vnde Vergilius (ecl, 4, 31—33): Pauca tamen suberunt priscae uestigia fraudis, // Quae temptare Thetim ratibus, quae cingere muris // Oppida.

42. magnum pauperies obprobrium. Hoc est: quo coepit probro esse pauperies et crimini dari, per omne nefas diuitiae quaeri coeperunt [(ex Porph.),] ut (Lucan. I 173. 174): Et quem suasisset egestas // Vile nefas.

44. uirtutisque uiam a. Fortium factorum siue philosophiae, quibus erat amica et grata pauperies. ardv<a>e. Magnae.

49. summi materiem mali. Summum malum auaritiam dixit, ex qua uitia omnia creantur.

60. Ordo est: si bene poenitet scelerum, eradenda sunt elementa praui cupidinis et minis tener<a>e mentes asperioribus studiis formandae, uel in Capitolium, quo uocat nos clamor et turba fauentium, mittamus gemmas et lapides et inutile aurum, materiam summi mali, uel nos, subaudi mittamus in mare proximum gemmas et cetera.

51. cupidinis. Cupiditatis.

52. praui sunt elementa. Bene auaritiam malorum siue uitiorum posuit elementum.

53. mentes asperioribus. Duplex intellectus est: utrum puerorum mentes teneras dicat esse formandas ad asperiora studia, hoc est fortiora, an certe luxuriosorum mentes teneras appellat, quas uult abiectis luxuriae instrumentis, auro et gemmis, asperioribus studiis reformari?

55. ingenuus puer. Ingenuum ciuem Romanum uoluit intellegi siue nobilem, ut (Iuuen. 11, 154): Ingenui uultus puer ingenuique pudoris.

56. uenarique timet ludere doctior. Culpat Romanos, quos omisso exercitii studio ad Graecos ineptos luxuriososque ludos filios transtulisse commemorat.

57. trocho. Rota.

58. seu malis. Magis uelis. legibvs alea. Legibus enim lusus aleae puniuntur propter nuditatis incestum.

59. cum periura p. p. Cum patris familiae fides ad congregandam heredi pecuniam periura et socios fallet et hospites.

61. indignoque pecuniam. Haec, inquit, per scelus quae adquiruntur, congreganti nihil prosunt, dum relicta indignis heredibus per luxuriam consumuntur [(cf. Porph.),] ut (Naeuii fragm. 51 R): Male parta male dilabuntur.

64. curt<a>e nescio. Quae numquam crescat, ut sufficere uideatur. semper abest rei. Cupido semper aliquid deesse.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII