Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

varia lectio et testimonia


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra
1      qui fit, maecenas, ut nemo, quam sibi sortem
qui fit, maecenas, ut nemo, quam sibi sortem
 
quid
mecenas
 
2      seu ratio dederit seu fors obiecerit, illa
seu ratio dederit seu fors obiecerit, illa
 
sors
ulla
 
3      contentus vivat, laudet diversa sequentis?
contentus vivat, laudet diversa sequentis?
 
laudatlaude
sequentes
 
4      ‘o fortunati mercatores’ gravis annis
‘o fortunati mercatores’ gravis annis
‘o fortunati mercatores’ gravis annis
 
fortunate
gaves
armis
 
5      miles ait, multo iam fractus membra labore;
miles ait, multo iam fractus membra labore;
miles ait, multo iam fractus membra labore;
 
mites
menbra
dolore
 
6      contra mercator navim iactantibus austris:
 
navem
 
7      militia est potior. quid enim? concurritur: horae
‘militia est potior. quid enim? concurritur: horae
‘militia est potior. quid enim? concurritur: horae
 
milicia
pociorporcior
quid ni
 
8      momento cita mors venit aut victoria laeta.’
momento cita mors venit aut victoria laeta.’
 
aut cita
letalettaloeta
 
9      agricolam laudat iuris legumque peritus,
 
ladat
 
10      sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat;
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat;
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat;
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat;
 
cantu
consultor cantum
ostia ubi
hostia
 
11      ille, datis vadibus qui rure extractus in urbem est,
ille, datis vadibus qui rure extractus in urbem est,
 
rupe
urbe
 
12      solos felicis viventis clamat in urbe.
solos felicis viventis clamat in urbe.
 
viventes
cantat
 
13      cetera de genere hoc – adeo sunt multa – loquacem
cetera de genere hoc – adeo sunt multa – loquacem
 
caetera
loqace
 
14      delassare valent fabium. ne te morer, audi,
delassare valent fabium. ne te morer, audi,
 
volent
moror
 
15      quo rem deducam. si quis deus ‘en ego’ dicat  
16      ‘iam faciam quod voltis: eris tu, qui modo miles,
 
vultis
 
17      mercator; tu, consultus modo, rusticus: hinc vos,  
18      vos hinc mutatis discedite partibus. eia,
vos hinc mutatis discedite partibus. eia,
vos hinc mutatis discedite partibus. eia,
 
motatis
discite
hehaheia
 
19      quid statis?’ nolint. atqui licet esse beatis.
quid statis?’ nolint. atqui licet esse beatis.
quid statis?’ nolint. atqui licet esse beatis.
 
nolent
adqui
beatos
 
20      quid causae est, merito quin illis iuppiter ambas
quid causae est, merito quin illis iuppiter ambas
 
est
iupiterturpiter
 
21      iratus buccas inflet neque se fore posthac
iratus buccas inflet neque se fore posthac
 
bucchas
ponsthac
 
22      tam facilem dicat, votis ut praebeat aurem?
 
prebeat
 
23      praeterea, ne sic ut qui iocularia ridens
praeterea, ne sic ut qui iocularia ridens
praeterea, ne sic ut qui iocularia ridens
 
intereapraetereopreterea
nec
occulariaocularia
 
24      percurram – quamquam ridentem dicere verum
percurram – quamquam ridentem dicere verum
percurram – quamquam ridentem dicere verum
 
percurrant
quanquam
discere
 
25      quid vetat? ut pueris olim dant crustula blandi
 
dant olim
 
26      doctores, elementa velint ut discere prima –
 
indiscere
 
27      sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
 
set
tandem
amatoamisso
quaeranturqueramus
 
28      ille gravem duro terram qui vertit aratro,
 
qui terram
 
29      perfidus hic caupo, miles nautaeque, per omne
perfidus hic caupo, miles nautaeque, per omne
 
campo
meles
 
30      audaces mare qui currunt, hac mente laborem  
31      sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
 
ut motia
ocia
recedunt
 
32      aiunt, cum sibi sint congesta cibaria: sicut  
33      parvola – nam exemplo est – magni formica laboris
 
parvula
 
34      ore trahit quodcumque potest atque addit acervo
ore trahit quodcumque potest atque addit acervo
 
thrait
que cumquequodcunque
 
35      quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
 
stravit
haut
aut
 
36      quae, simul inversum contristat aquarius annum,
 
constristat
 
37      non usquam prorepit et illis utitur ante
non usquam prorepit et illis utitur ante
 
nonus quam
proreppitproripit
 
38      quaesitis sapiens, cum te neque fervidus aestus
quaesitis sapiens, cum te neque fervidus aestus
quaesitis sapiens, cum te neque fervidus aestus
 
quae sitis
pacienspatiens
estus
 
39      demoveat lucro neque hiems, ignis mare ferrum,
demoveat lucro neque hiems, ignis mare ferrum,
demoveat lucro neque hiems, ignis mare ferrum,
 
dimoveatdummoveat
hiemps
matre
 
40      nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
 
te sit
dicior
 
41      quid iuvat inmensum te argenti pondus et auri
 
immensum
 
42      furtim defossa timidum deponere terra?
furtim defossa timidum deponere terra?
furtim defossa timidum deponere terra?
furtim defossa timidum deponere terra?
 
fortim
deffossa
tumidum
supponere
 
43      quod, si conminuas, vilem redigatur ad assem?
quod, si conminuas, vilem redigatur ad assem?
quod, si conminuas, vilem redigatur ad assem?
 
quod siquodsi
comminuas
vellem redicatur
 
44      at ni id fit, quid habet pulcri constructus acervus?
at ni id fit, quid habet pulcri constructus acervus?
at ni id fit, quid habet pulcri constructus acervus?
 
ud
pulchri
acervoacervos
 
45      milia frumenti tua triverit area centum:
milia frumenti tua triverit area centum:
 
millia
trui attriverit
 
46      non tuus hoc capiet venter plus ac meus: ut, si
non tuus hoc capiet venter plus ac meus: ut, si
 
hic
quam
 
47      reticulum panis venalis inter onusto
reticulum panis venalis inter onusto
reticulum panis venalis inter onusto
 
panes
venalesvenanis
honusto
 
48      forte vehas umero, nihilo plus accipias quam
forte vehas umero, nihilo plus accipias quam
forte vehas umero, nihilo plus accipias quam
 
veas
humero
nichilo
 
49      qui nil portarit. vel dic quid referat intra
qui nil portarit. vel dic quid referat intra
qui nil portarit. vel dic quid referat intra
qui nil portarit. vel dic quid referat intra
 
nihil
portaris
dic
quid
 
50      naturae finis viventi, iugera centum an
naturae finis viventi, iugera centum an
naturae finis viventi, iugera centum an
 
natura
fines
vinitisviventviventis
 
51      mille aret? ‘at suave est ex magno tollere acervo.’
mille aret? ‘at suave est ex magno tollere acervo.’
mille aret? ‘at suave est ex magno tollere acervo.’
 
ad
sua vertsuavest
tolleret
 
52      dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas,
dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas,
 
cum
tantumdem
 
53      cur tua plus laudes cumeris granaria nostris?
cur tua plus laudes cumeris granaria nostris?
 
cum
cumeris laudaslaudas cumeris
 
54      ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna
 
si
 
55      vel cyatho et dicas ‘magno de flumine mallem
vel cyatho et dicas ‘magno de flumine mallem
vel cyatho et dicas ‘magno de flumine mallem
 
cihatocyato
de magno
malimmalismalitmalle
 
56      quam ex hoc fonticulo tantundem sumere.’ eo fit,
 
tantumdem
 
57      plenior ut siquos delectet copia iusto,
plenior ut siquos delectet copia iusto,
plenior ut siquos delectet copia iusto,
plenior ut siquos delectet copia iusto,
 
et
siquis
delectat
cornu
 
58      cum ripa simul avolsos ferat aufidus acer.
 
avulsosavulsus
 
59      at qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo
at qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo
at qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo
at qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo
 
atqui
tantulo
æegettanto leget
quanto stopusquantum est opus
 
60      turbatam haurit aquam neque vitam amittit in undis.
turbatam haurit aquam neque vitam amittit in undis.
 
turbata haurit aqua
nec
 
61      at bona pars hominum decepta cupidine falso
at bona pars hominum decepta cupidine falso
 
ut
par
 
62      ‘nil satis est,’ inquit, ‘quia tanti quantum habeas sis:’
 
abeasabes
 
63      quid facias illi? iubeas miserum esse, libenter
 
miseram
 
64      quatenus id facit: ut quidam memoratur athenis
 
quatinus
 
65      sordidus ac dives, populi contemnere voces
 
contempnerecontenpnere
 
66      sic solitus: ‘populus me sibilat, at mihi plaudo
 
acad
 
67      ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca.’
ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca.’
 
acmum mos
arca
 
68      tantalus a labris sitiens fugientia captat
tantalus a labris sitiens fugientia captat
tantalus a labris sitiens fugientia captat
tantalus a labris sitiens fugientia captat
 
ab
siciens
fugiencia
captas
 
69      flumina – quid rides? mutato nomine de te
flumina – quid rides? mutato nomine de te
 
multato
de&e
 
70      fabula narratur: congestis undique saccis  
71      indormis inhians et tamquam parcere sacris
indormis inhians et tamquam parcere sacris
indormis inhians et tamquam parcere sacris
 
insomnisqui dormis
inhias
inquamquanquamtanquam
 
72      cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
 
acet
tanquam
 
73      nescis, quo valeat nummus, quem praebeat usum?
nescis, quo valeat nummus, quem praebeat usum?
nescis, quo valeat nummus, quem praebeat usum?
 
quid
numus
prebeat
 
74      panis ematur, holus, vini sextarius, adde
 
olus
 
75      quis humana sibi doleat natura negatis.
 
negantis
 
76      an vigilare metu exanimem, noctesque diesque
 
nocteque
 
77      formidare malos fures, incendia, servos,  
78      ne te conpilent fugientes, hoc iuvat? horum
ne te conpilent fugientes, hoc iuvat? horum
 
nec
compilent
 
79      semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
 
obtarumoptarem
malorum
 
80      at si condoluit temptatum frigore corpus
at si condoluit temptatum frigore corpus
at si condoluit temptatum frigore corpus
at si condoluit temptatum frigore corpus
 
ac
conduluit
temtatum
corpore frigus
 
81      aut alius casus lecto te adflixit, habes qui
 
adfixitaffixitafflixitaflixit
 
82      adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
 
adsideratassidatassideat
 
83      suscitet ac reddat gnatis carisque propinquis?
 
gnatis reddatnatis reddatnotis reddatreddat natis
 
84      non uxor salvum te volt, non filius; omnes
 
salvom te voltsalvum te vultte salvum vultte vult salvum
 
85      vicini oderunt, noti, pueri atque puellae.
 
vuicini
 
86      miraris, cum tu argento post omnia ponas,  
87      si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
 
prestet
mercaris
honorem
 
88      an si cognatos, nullo natura labore
an si cognatos, nullo natura labore
 
ac siad sian sicat siat sicatquiaut siet sinec sinon sisic siut si
nulla
 
89      quos tibi dat, retinere velis servareque amicos,
 
servareque amicos, ¦¦ infelix operam – servareque amicos ¦¦ infelix, operam
 
90      infelix operam perdas, ut siquis asellum
infelix operam perdas, ut siquis asellum
 
linfelix
perdesperdis
 
91      in campo doceat parentem currere frenis?
in campo doceat parentem currere frenis?
 
campum
docent
 
92      denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus,
denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus,
 
querendi
dumquequoque
 
93      pauperiem metuas minus et finire laborem  
94      incipias, parto quod avebas, ne facias quod
incipias, parto quod avebas, ne facias quod
incipias, parto quod avebas, ne facias quod
 
parthoporto
cupiebashabeashabebashavebashuecbas
faciat
 
95      ummidius quidam; non longa est fabula: dives
ummidius quidam; non longa est fabula: dives
 
humidiusnumidiusumidiusvimidius
qui tam
 
96      ut metiretur nummos, ita sordidus, ut se
ut metiretur nummos, ita sordidus, ut se
 
metireretur
surdibus
 
97      non umquam servo melius vestiret, ad usque
non umquam servo melius vestiret, ad usque
non umquam servo melius vestiret, ad usque
non umquam servo melius vestiret, ad usque
 
nonnumquam
unquam
melius servo
adusqueat usque
 
98      supremum tempus, ne se penuria victus
 
suppremum
 
99      opprimeret, metuebat. at hunc liberta securi
opprimeret, metuebat. at hunc liberta securi
 
opprimere
liperta
 
100      divisit medium, fortissima tyndaridarum.
 
tindaridarumtyndaridumtyndaris. horum
 
101      quid mi igitur suades? ut vivam naevius aut sic
‘quid mi igitur suades? ut vivam naevius aut sic
‘quid mi igitur suades? ut vivam naevius aut sic
‘quid mi igitur suades? ut vivam naevius aut sic
‘quid mi igitur suades? ut vivam naevius aut sic
 
quidne
mihi
maeniusmeniusnæviusneniusnevius
an
sicut
 
102      ut nomentanus?’ pergis pugnantia secum
ut nomentanus?’ pergis pugnantia secum
 
nomentaneusnomentus
pugnancia
 
103      frontibus adversis conponere: non ego avarum
frontibus adversis conponere: non ego avarum
 
componere
davum
 
104      cum veto te, fieri vappam iubeo ac nebulonem:
cum veto te, fieri vappam iubeo ac nebulonem:
 
ulto
aut
 
105      est inter tanain quiddam socerumque viselli:
est inter tanain quiddam socerumque viselli:
est inter tanain quiddam socerumque viselli:
est inter tanain quiddam socerumque viselli:
 
tanaimtanayn
tanta inquid dam
generumquesocerum
besellibisellibreselliliselliviscelliviselliusvisselli
 
106      est modus in rebus, sunt certi denique fines,  
107      quos ultra citraque nequit consistere rectum.
 
nequid
 
108      illuc, unde abii, redeo, qui nemo, ut avarus,
illuc, unde abii, redeo, qui nemo, ut avarus,
illuc, unde abii, redeo, qui nemo, ut avarus,
illuc, unde abii, redeo, qui nemo, ut avarus,
 
abithabii
qui nemo ut
cur nemo utne non utnec non utnemo nam utnemo unquam utnemo utnemo ut sinemon autnemon utnemoque utnunc nemo utquia nemo utqum nemo ut
ut nemo avarus
 
109      se probet ac potius laudet diversa sequentis,
se probet ac potius laudet diversa sequentis,
se probet ac potius laudet diversa sequentis,
 
at
pocius
sequentes
 
110      quodque aliena capella gerat distentius uber,
quodque aliena capella gerat distentius uber,
 
aligena
distencius
 
111      tabescat neque se maiori pauperiorum
tabescat neque se maiori pauperiorum
tabescat neque se maiori pauperiorum
 
nec
meliori
pauperiorem
 
112      turbae conparet, hunc atque hunc superare laboret.
turbae conparet, hunc atque hunc superare laboret.
 
turbe
comparetoparet
 
113      sic festinanti semper locupletior obstat,
sic festinanti semper locupletior obstat,
sic festinanti semper locupletior obstat,
 
si
lucupletior
obstetobstooptet
 
114      ut, cum carceribus missos rapit ungula currus,
ut, cum carceribus missos rapit ungula currus,
 
sic
missis
 
115      instat equis auriga suos vincentibus, illum
 
suis
 
116      praeteritum temnens extremos inter euntem.
praeteritum temnens extremos inter euntem.
praeteritum temnens extremos inter euntem.
 
preteritum
tempnenstempteus
intereuntempraeter euntem
 
117      inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum
inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum
 
se
dixissevexissevisxisse
 
118      dicat et exacto contentus tempore vita
dicat et exacto contentus tempore vita
 
contemptus
vitae
 
119      cedat uti conviva satur, reperire queamus.
cedat uti conviva satur, reperire queamus.
 
caedat
beatus
 
120      iam satis est. ne me crispini scrinia lippi
iam satis est. ne me crispini scrinia lippi
iam satis est. ne me crispini scrinia lippi
 
nam
crisippi
lippinilippum
 
121      conpilasse putes, verbum non amplius addam.
conpilasse putes, verbum non amplius addam.
 
compilasse
putas
 

TESTIMONIA


Ln. 1. INSCR. cf Apoll. Sid. c. 9, 233 sq.: ‘non quod per satiras, epistularum sermonumque sales nonumque epodon libros carminas ac poeticam artem Phoebi laudibus et vagae Dianae conscriptis voluit sonare Flaccus’. c. 23, 453: ‘quamvis post satiras lyramque tendat ille ad Pindaricum volare cygnum’

Ln. 1. ‘qui fit Maecenas’ gloss. Mai class. auct. VIII 940

Ln. 1—3. cf. Hildebert. moral. fil. 980: ‘ex hoc vitio oritur, quod nemo sua sorte contentus vivat, sed laudet diversa sequentes’

Ln. 3. cf Sedul. carm. pasch. I 325: ‘ambo errore pares, quamquam diversa sequentes’

Ln. 4—5. ‘o felices mercatores — ait’ Petrus Cluniacensis epist. IIII 36

Ln. 6—7. ‘mercator — potior’ Petrus Cluniacensis epist. IIII 36

Ln. 7—8. ‘concurritur — laeta’ Ioann. Saresber. policr. VII 16

Ln. 13—14. ‘cetera — loquacem ut lassare queant (lassare ut valeant [ed. Ascens]) Fabium’ Ioann. Sar. policr. I 13

Ln. 24. ‘ridentem — verum’ Ioann. Sar. pol. VIII 11

Ln. 24. ‘quam dicere verum’ ecbasis capt. 484

Ln. 25. cf Hieronym. epist. 128: ‘itaque Pacatula nostra — litterarum elementa cognoscat, iungat syllabas, discat nomina, verba consociet, atque ut voce tinnula ista meditetur, proponatur ei crustula’

Ln. 25. ‘ut — doctores’ Servius ad Aen. VII 115

Ln. 25. ‘dant — doctores’ Servius ad Georg. III 360

Ln. 25—26. ‘sic pueris — prima’ Ioann. Saresber. metal. III 3

Ln. 27. cf ecbasis capt. u. 831: ‘ne tamen — ludo’

Ln. 29—30. ‘per — currant’ schol. Ã ad epist. I 5, 2

Ln. 33. Servius ad Aen. IIII 402

Ln. 33. floril. Paris. 8818 et Nostradam. 188

Ln. 36. Pseudoacron volgatus (non A) ad epod. 11, 13 cf.

Ln. 36. Auson. epist. 24, 102: ‘effusaque hiemem contristat aquarius unda’

Ln. 36—37. ‘quae — prorepit’ Servius ad Aen. IIII 403

Ln. 41 sq. Seruius ad Aen. X 526

Ln. 43. florileg. Cusan.

Ln. 46. florileg. Kostrad. 188 ‘non — meat’ florileg. Paris. 8818

Ln. 55. cf Hildebert. moral. pliilos. 961: ‘ac si de magno flumine cyathum propinet quis sorbillandum’

Ln. 62. Hildebert. moral, philos. 990

Ln. 65. cf mythogr. Ill tract. 5, 6 ap. Mai class, auct. III 186 = ap. Bodeum p. 174: ‘innuit feneratorum vitam in omnibus, ut probat Horatius, sordidam’

Ln. 68—69. ‘Tantalus — flumina’ schol. Statii Theb. III 538

Ln. 68—69. Vincentius Bellou. spec. hist. 69

Ln. 68—70. ‘Tantalus — narrator’ Servius ad Aen. VI 603 (sed u. 68 non extat in codd.) florileg. Nostradam.

Ln. 69 sq. ‘quid rides? mutato nomine fabula de te narratur’ florileg. Paris. 8069

Ln. 69. ‘quid rides? fabula narratur, mutato nomine, do te’ mythogr. II c. 102 ap. Mai class, auct. III 122 = àð. Bodeum I 109

Ln. 72. florileg. Nostradam.

Ln. 72. ‘aut — tabellis’ florileg. Cusanum

Ln. 76. cf Gerberti epist. 8: ‘fortunam nostrum sola vestra conturbat absentia noctesque diesque’

Ln. 78. ‘ne — fugientes’ gloss. Mai class. auct. VIII 152. 417

Ln. 78—79. ‘horum — bonorum’ Priscian. XVIII 2, 22 florileg. Cusan. et Nostradam.

Ln. 86. florileg. Paris. 8818-a et Nostradam.

Ln. 94—95. ‘ne — quidam’ Charis. II 14 p. 228 K.

Ln. 94. Diomed. I p. 394 K.

Ln. 100. ‘fortissima Tyndaridarum’ Quintilianus VIIII 4, 65

Ln. 103—104. ‘non — iubeo’ gloss. Mai class, auct. VIII 614

Ln. 106 sq. Hildebertus moral. philos. 981

Ln. 106. Vincent. Bellonac. spccul. hist. 69

Ln. 106. florileg. Paris. 8818-a et Cusainum et Nostradam.

Ln. 119. ‘ut conviva satur’ Prisc. V 2, 6

Ln. 120—121. ‘ne — putes’ Acr. ad serm. I 4, 14

Ln. 120. schol. Y (non Acr.) ad serm. II 7, 45

Ln. 120. Porph. ad serm. I 4, 14

Ln. 121. cf ecbasis capt. u. 1229: ‘sermonem claudam, verbum non amplius addam’

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII