Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

carmina iii vi


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra

Delicta maiorum inmeritus lues,

Romane, donec templa refeceris

aedisque labentis deorum et

foeda nigro simulacra fumo.

 

5 dis te minorem quod geris, imperas.

hinc omne principium, huc refer exitum:

di multa neglecti dederunt

Hesperiae mala luctuosae.

 

iam bis Monaeses et Pacori manus

10 inauspicatos contudit impetus

nostros et adiecisse praedam

torquibus exiguis renidet;

 

paene occupatam seditionibus

delevit urbem Dacus et Aethiops,

15 hic classe formidatus, ille

missilibus melior sagittis.

 

fecunda culpae saecula nuptias

primum inquinavere et genus et domos:

hoc fonte derivata clades

20 in patriam populumque fluxit.

 

motus doceri gaudet Ionicos

matura virgo et fingitur artibus

iam nunc et incestos amores

de tenero meditatur ungui.

 

25 mox iuniores quaerit adulteros

inter mariti vina neque eligit

cui donet inpermissa raptim

gaudia luminibus remotis,

 

sed iussa coram non sine conscio

30 surgit marito, seu vocat institor

seu navis Hispanae magister,

dedecorum pretiosus emptor.

 

non his iuventus orta parentibus

infecit aequor sanguine Punico

35 Pyrrhumque et ingentem cecidit

Antiochum Hannibalemque dirum,

 

sed rusticorum mascula militum

proles, Sabellis docta ligonibus

versare glaebas et severae

40 matris ad arbitrium recisos

 

portare fustis, sol ubi montium

mutaret umbras et iuga demeret

bubus fatigatis, amicum

tempus agens abeunte curru.

 

45 damnosa quid non inminuit dies?

aetas parentum peior avis tulit

nos nequiores, mox daturos

progeniem vitiosiorem.

 


Composuit: 728 A.U.C. (26 ÂŃ) ?. Systema: alcaicum. Nomenclatura: 2 Romanus; 8 Hesperia; 9 Monaeses; 9 Pacorus; 14 -Aesula; 14 Aethiops; 14 Dacus; 14 Roma; 21 Ionicus; 31 Hispanicus, Hispanus; 34 Punicus; 35 Pyrrhus; 36 Hannibal; 38 Sabellus



PORPHYRIONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


1. delicta maiorvm inmeritvs lves. Hoc ex tradita persuasione scriptum est, qua aiunt poenas in posteros expetere saepe, quas maiores effugerint.

2. donec t. refeceris pro ‘donec reficias’.

6. hinc omne principivm. Subaudienda est extrinsecus particula ‘habes’. Et est sensus: hinc omne principium imperii habes, quod deos colas; ergo ut imperium perseueret, perseuera deos colere.

9. iam bis monaeses et pacori manvs. Hi Parthorum reges fuerunt. Bis autem Parthos retulisse de nobis uictoriam dixit, quia et Crassum antea et tum Decidium Saxam in Asia cum exercitibus occiderant.

11. et adiecisse praedam t. e. r. Ex praeda, quam nobis detraxerunt, torques suos exiguos antea ampliasse gaudent. Hoc enim nunc significat [renident].

13. poene occvpatam seditionibvs [d.] del. v. Seditionibus, inquit, ciuilibus destrictum populum <R>(omanum) ex occasione poene barbari deluerunt.

17. fecvnda cvlpae saecvla. Nostra scilicet saecula.

17. nvptias primvm inqvinavere. Per nuptias inquinatas uult ostendere nos ex ipsa culpa progeneratos ac merito nihil rectum in uita facere.

19. hoc fonte derivata clades i. p. p. q. f. Turpes, inquit, coitus feminarum descendunt in liberos quoque, deinde in rem publicam.

21. motvs d. g. i. Id est: molles saltatus, quos primi Iones inuenerunt.

22. et fingitvr artibvs. ‘Artubus’ legendum, quia non uenit a nominatiuo ‘artes’, sed ‘artus’. Significat per id molliores saltatus puellas discere et turpes et libidinosos motus rerum ueneriarum.

24. de tenero meditatvr vngvi. Hoc prouerbium de Graeco est, quod dicunt ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων, quod significat ‘a prima infantia.

26. neqve eligit cvi donet inpermissa raptim. Sensus est: Neque ex occasione extincti subito in conuiuio luminis properat adulter [post interuallum] occulte rem facere.

29. sed ivssa. Scilicet [facere] non permittente tantum marito, sed etiam iubente.

32. dedecorvm pr[a]etiosvs emptor. Qui dedecora, id est adulteria magno pr[a]etio emit.

33. non his ivventvs orta parentibvs i. a. s. Melioribus, inquit, orta fuit parentibus iuuentus illa apud antiquos nostros, quae bella Punica pro patria etiam naualibus proeliis gessit.

37. sed rvsticorvm mascvla militvm proles. Hodieque ex rusticis maxime milites lecti meliores habentur.

39. et s[a]everae // matris ad arbitrivm recisos // portare fvstes. Mire simplicitatem et patientiam laboris in iuuenibus per id ostendit, quod etiam matrum potestati se subicerent, cum iam et ad arbitrium earum operarentur.

43. amicvm tempvs agens a. Laborantibus scilicet [etiam] amicum ob capessendam quietem.

45. damnosa qvid non inminvit dies. Hoc ideo dicitur, quoniam uidentur omnia [per] processu temporum in deterius labi.

46. aetas parentvm pe[r]ior avis tvlit // nos neqviores mox datvros // progeniem vitiosiorem. Damnosam rem mira facilitate et breuitate successu temporum in deterius labi [Aet. p. p.] per successus et ordinem nascentium explicuit. [Ad Asterien.]



ACRONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


[PARANETICE TETRACOLOS.] METRVM ALCAICVM, VT SVPRA.


1. delicta maiorum. Peccata antiquorum Romanorum.

2. donec refeceris. Pro ‘donec reficias’.

4. feda nigro s. f. Aut inculta aut per nimiam uetustatem sordentia.

5. diis te minorem quod geris. Hoc est: quanto ([leg.] quando) te die minorem geris, [tanto] dis ipsis fauentibus imperas. Nam cultu deorum Romam creuisse refert et sumpsisse principium deorum cultu. Eandem suadet felicitatem debere usque ad exitum custodire.

6. hinc omne principium. Hoc ex tradita persuasione sumptum est, qua aiunt poenas in posteros expetere s<a>epe, quas maiores effugerint; ita eos non sua, sed parentum culpa percelli.

8. hesperiae mala luctuos<a>e. Frequenter enim duces Romani non addicentibus auspiciis dimicantes grandi exercitus clade superati sunt.

9. monesis et pacori. Moneses et Pacorus reges Persarum fuerunt, aduersum quos Romani contra numinum uoluntatem infeliciter pugnauerunt. Bis autem Parthos uictoriam retulisse ob hoc dixit, quia et ante Crassum et post Deci<di>um Saxam cum exercitibus occiderunt.

10. non auspicatos. Contempnentes auspiciorum necessariam ueritatem. Non comitatos diis.

11. et adiecisse praedam. Idest ex praeda Romanorum torques suos pondere auxisse uictores.

12. renidet. [Splendet] eo quod reparati et maiores facti ipsa nouitate fulgerent.

13. p<a>ene occupatam. Occupatis enim ciuili bello Romanis, data est barbaris occasio conmouendi bella [(sim. Porph.),] sed et Aegyptiis, quos poeta Aethiopes appellat propter bellum Cleopatrae.

15. hic classe formidatus. Classe <A>ethiops, Dacus sagittis, quibus etiam uenenatis uti firmatur.

17. fecunda culpae s. Plena culpae saecula etiam sanctum matrimoniorum foedus per adulteria adserit corrupisse; inde fieri ut inutiles consiliis publicis et probis actibus generentur. Quidam etiam uolunt ipsum Augustum his uersibus tangi, qui alienam coniugem tulerit.

18. et genus et domos. Bonum paris sanguinis alieni coitus admixtione pollutum.

21. motus doceri gaudet ionicos. Graecos; ipsi enim primi saltationem membrorum gestibus inuenerunt [(cons. Porph.),] unde facti postea pantomimi.

22. et fingitur artibus. Componitur, ut (Verg. Aen. VIII 634): Et corpora fingere lingua. Significat autem per haec institui et molliores saltatus.

24. meditatur ungui. [Initio] ab inmatura et prima aetate.

26. inter mariti uina. Aut in ipsis nuptiis, aut inter domestica conuiuia. gavdia. Voluptates stupri. Hic inpatientia incestus ostenditur.

27. inpermissa raptim. Non concessa lege coniunctionis.

28. luminibus. Tedis aut faculis. lvminibvs remotis. Ad admittendum crimen obscuritate procurata, hoc est: remotis lucernis.

29. sed iussa coram. Aut a libidine, aut a corruptore. Vt Iuuenalis (1, 56. 57): Doctus spectare lacunar, // Doctus et ad calicem uigilanti stertere naso.

30. institor. Mercator.

32. dedecorum pretiosus emptor. Criminum emptor profusus.

33. non his iuuentus. Tamquam legitimis concepti nuptiis fuerint, nec ex huiusmodi nati hominibus illi Romani, qui omnes uicerunt.

34. infecit aequor s. p. Lutatium significat, qui nauali bello aput Siciliam cum Hannibale multa Poenorum caede pugnauit. Pyrrus uero, Epirotarum rex, Antiochum auxiliis adiuuans uictus est a Romanis cum ipso Antiocho, rege Syriae, a quo et ciuitas nomen accepit Antiochia.

36. hannibalemque dirum. Aut crudelem, aut pugnacem, qui ab Africano ad ultimum uictus est.

37. mascula. Fortis, robusta.

38. proles sabellis docta ligonibus. Aut Sabinis aut Marsis, ut (Verg. georg. III 255): Dentesque Sabellicus exacuit sue.

39. uersare glebas. Arare, ut Vergilius (georg. II 261): Ante supinatas Aquiloni ostendere glebas. severae. Castae.

40. matris ad arbitrium. Bene et moraliter simplicitatem et patientiam laboris in iuuenibus per has commemorationes ostendit, eo quod ita se subdant imperiis matrum, ut ad earum operentur arbitrium [(ex Porph.),] uel quia haec rusticis consuetudo est, ut post laborem cum lignis reuertantur ad suos.

41. sol ubi montium. Vt Vergilius (ecl. 2, 67): Et sol crescentes decedens duplicat umbras.

43. bubus fatigatis. Vt Vergilius (ecl. 2, 66): Aspice, aratra iugo referunt suspensa iuuenci. bvbvs fatigatis amicvm. Laborantibus scilicet quietum, ob capescendam quietem.

45. damnosa q. n. i. d. Ac si diceret: cuncta in peius ruunt eo quod nihil aeternum sit, sed processu temporum omnia in peius labantur [(paulum sim. Porph.).] Vnde dictum est (Cic. pro Marcello 4, 11): Nihil est enim opere et manu factum, quod non conficiat et consumat uetustas.

47. non nequiores. Nequitiam parentum dicit augeri per posteros. daturos. Nos scilicet adlaturos peiores filios.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII