porphyrionis commentarium in horatium flaccum

AD ASINIVM POLLIONEM.

1. motvm ex metello consvle civicvm [m.] Haec ode ad Asinium Pollionem consularem uirum et triumphalem scripta est, qua hortatur eum, ut, omisso tragoediarum scribendarum studio, inchoatum historiae opus consummet, ac deinde in parecbasi [id est in translatione] bellorum ciuilium calamitatem refer[a]t.

1. motvm ex metello c. c. Pollio historiam belli ciuilis a Lentuli et Mamerci consulatu coepti, altius repetit, id est, a Metello Celere et L. Afranio consulibus. Adtende autem non [ciuile], sed [ciuicum] dixisse antiqua figura. Illi enim [ciuica] et [hostica], deinde [ciuilia] et [hostilia] dicebant. Denominationes autem hae fere liberae sunt apud doctos. Et [motum] pro bello posuit.

3. lvdvmqve fortvnae. Hoc est: quae res humanas ludibrio habet.

4. et arma nondvm expiatis. Id est: de quibus nondum expiati, id est loti cruores sint. Ergo intellegi uult paene adhuc in manibus esse arma ciuilia. Solent autem ungi arma, cum post bellum transactum reponenda sunt. Ordo ergo est [nondum expiatis cruoribus].

6. pericvlose plenvm opvs aleae t. et i. p. i. s. c. d. Allegoricos ait, adhuc odia belli ciuilis sub specie pacis ostendi[t] nec tutum esse haec scribere.

9. pavlvm severe m. t. d. t. Quoniam, inquit, haec scribere destinasti, parce tantisper tragico stilo. [Seueram] autem [tragoediam] merito dicit, quod tristia fere sint argumenta tragoediarum.

10. mox vbi pvblicas. Hoc est: ubi historiam, quae publicas res continet, ordinaris, id est descripseris.

11. grande mvnvs c. r. c. cecropio coturno inquit, quia apud Athenienses primum est scripta atque acta tragoedia a Thespio inuentore eius atque actore.

13. insigne maestis praesidivm re[g]is. Per quod significat, et fortissime eum causas reorum in iudiciis defendere et praeterea prudentissima consilia in senatu dare.

15. cvi lavrvs aeternos honores. Ideo hoc dicitur, quia Pollio Salonas urbe[s] ex Dalmatis capta triumphauit.

17. iam nvnc minaci mvrmvre cornvvm. ᾿Ενεργῶς. Iam, inquit, uideor mihi uidere et audire ea, quae historia refert, per quod significat uim eloquentiae Pollionem [id est otiosum] in relatione pugnarum inducere.

19. fvgacis t. e. [Fugacis] pro [uelocibus] accipe; et in sermone hodieque fugam pro uelocitate dicimus, cum de equis loquimur.

21. avdire magnos iam videor dvces. Ambiguum; utrum enim ipsos duces contionantes audire se dicat, an Pollionem de ducibus narrantem, incertum est.

22. pvlvere sordidos. Speciose ac decenter dictum [puluere non indecoro sordidos] [Non] quasi puluere bellico pulueratos.

24. praeter atrocem animvm catonis. <M>. Porcium Catonem significat, qui Vticae maluit se interficere inminente Caesare, quam in potestatem eius uenire.

25. ivno et deorvm qvisqvis amicior afris. Sensus est: Iuno et quicumque alii dii Carthaginiensibus fauerant, ultionem uastatae Africae ex posteris eorum, qui eam uastauerant, nunc receperunt.

26. inpotens autem ἀδύνατος [id est non potens] ‘sine uirtute’ intellegendum.

28. rettvlit inferias ivgvrthae. Nunc latius intellege, id est: Afris omnibus.

29. qvis non latino s. p. c. Sensus est: nullus est campus, qui non sepulchris Romanorum bella ciuilia fuisse et sanguine Romano pinguem se ostendat factum.

31. avditvmqve medis h. s. r. De superiore pendet; sic enim intellegendum: Quis non campus sepulchris testatur inpia proelia, sonitumque Hesperiae ruinae, quem etiam Medi audierunt. Sonitum autem ruinae Medos audisse, id est super orbem transilire, per yperbolen intellegendum est; cuius sensus ex subiectis magis inlustratur, quod dixerit: [Qui gurges aut quae flumina lugubris ignara belli], [quod mare Dauniae non decolorauere c].

34. davniae a Dauno rege Apuliae, ac per hoc Italicae, ac deinde Romanae intellegendum.

37. sed ne relictis m. procax iocis // ceae retractes mvnera n. [n.] Nenia lugubre carmen est, quod in mortuos canitur. Simonides autem ex Cea insula lyricus poeta θρήνους [id est planctus] optime scripsit. Inde Ce[n]am neniam appellauit. Sensus est autem: sed cum lyrico carmini aptiores ioci sint, procacitatem egeris, o Musa, si lugubria potius in eo modulata .p. fueris, quam ueneria, quae leuioribus modulis aptantur.

1. nvllvs argento color est avaris. Hac ᾠδῇ Sallustium Crispum adloquitur equitem Romanum, Augusti amicum, qua liberalitatem et magnificentiam animi eius describit. Argentum autem abditum, pro pecunia recondita in thesauris dixit; et est sensus: Diuitiarum splendor nullus est, nisi honesta ratione fuerint in usu.

2. inimic[a]e lamnae. Lamnam pro rudi et infabricata materia dixit. Per quod significat Sallustium non libenter habere absconditas et sine usu diuitias.

5. vivit extento procvleivs aevo. Proculeius eques Romanus amicus Augusti carissimae pietatis erga fratres suos [S]Caepionem et Murenam fuit, adeo ut bona sua cum his aequis partibus diuiserit, quia illi bello ciuili erant spoliati.

5. vivit extento procvleivs aevo. Ecce, inquit, Proculeius, qui liberalis in fratres suos fuit, aeternam sibi per hanc pietatem memoriam parauit, et per omne[m] aeuum fama eius extenta est, per quam semper uolat.

7. illvm agit pinna metvente solvi fama svperstes. Sic intulit f. s. poeta, quasi fama illum agit pinna sua, quae ab illo non soluitur; nam semper uolat.

9. lativs regnes avidvm d. s. Latius, inquit, possideas auaritiam animi conpescens, quam si per continuationem ex Africa in Spaniam possessiones extendas.

11. gadibvs ivngas. Gadis oppidum est in Hispania a Poenis conditum.

11. vterqve poenvs ergo inquit, quia Carthaginem sicut Gadem Poeni condiderunt.

15. et aqvosvs albo corpore langvor. Bella conceptione [aquosus languor] ὕδρωψ dicitur; album autem corpus pro pallido dictum est.

17. redditvm cyri solio prahaten. Prahates, inquit, qui in regnum Persarum restitutus est, non est in numero beatorum, sicut uulgus putat; nec enim regnum aut diuitiae beatos faciunt. [Cyri solio] : regno Persarum a rege Cyro, qui primus in Persida regnauit.

18. dissidens plebi nvmero beatorvm eximit virtvs. Ordo est: Prahaten eximit numero beatorum uirtus, quae plebi[s numero] dissidet, hoc est, quae uirtus, id est sapientia, non est apud plebem.

19. popvlvmqve falsis dedocet vti. [Dedocet] pro dedocere cupit, id est dissuadere populo, beatum dicere eum, qui regnum et diuitias possideat, quia falso hoc dicitur.

21. regnvm et dia. tv. Solum modo illum et diuitem et regem et securum esse adfirmans, qui diuitiis alienis non inuideat nec eas concupiscat.

22. propriamqve lavrvm. [Laurum] pro laurea, ac per hoc gloriam intellegamus, [propriam] autem perpetuam.

23. ocvlo inretorto. Hoc est oculo non inuidenti.

1. aeqvam memento rebvs in ardvis servare [re] m. Haec ὠιδὴ ad Quintum Dellium scripta est de animi aequitate; subitis bonis non esse gaudendum, nec malis desperandum, sed medium tenorem sequendum.

4. moritvre delli // . . . // sev te in remoto g. p. d. // f. r. b. // i. n. Hoc causam ostendit, cur aequo animo uiuendum sit, quoniam scilicet moriundum est, et si lasciuus et si parcus uixeris.

6. sev te in remoto gramine per dies // festos reclinatvm bearis. [In remoto gramine], hoc est in secessu nemoris. [Reclinatum] autem, id est resupinum recumbentem, ut solent, qui securiores et soluto animo hoc faciunt.

8. interiore nota falerni, hoc est: uetustiore, quoniam interiores lagynae solent esse, quae prius stipatae sunt.

11. qvid obliqvo laborat lymfa fvgax t. r. Subaudiendum: si ea non utimur; et est totum amabiliter dictum.

13. hvc vina et vngventa et n. b. f. a. f. i. r. [Huc], scilicet ubi umbram hospitalem consociant pinus et populi, et ubi lymfa fugax obliquo laborat trepidare riuo.

15. dvm res et aetas et sororvm f. t. p. a. Hoc est, dum est abunde, et dum per aetatem haec decet facere, et dum Fata permittunt uiuere, quae atra fila moriturorum tractant.

15. et sororvm fila trivm p. a. Dum fila atra sororum patiuntur, inquit, pro eo, quod est: dum ipsae sorores patiuntur, hoc est Parcae, quarum fila sunt atra.

19. et extrvctis in altvm divitiis potietvr heres. Hoc est, quas tu in altum extruxeris ac per hoc magnas amplasque feceris.

21. divesne prisco natvs ab inacho. Vtrum diues, inquit, et generosus sis, an pauper et ignobilis, nihil interest.

23. de gente svb divo moreris. Sub caelo agas, ac per hoc uiuas.

25. omnivm versatvr vrna. Poetice hoc, quasi sorte scilicet ducti ad mortem accersantur.

28. inpositvra cvmvae. Scilicet qua Charon umbras sepultorum per Acherontem in ulteriora inferorum transferat; scilicet et hoc poetice.

1. ne sit ancillae t. a. p. X. Ad Xanthiam Foceum haec ὠιδὴ dicitur de amore Fyllidis; non esse domino ancillae affectum erubescendum.

2. privs insolentem serva b. n. c. m. a. [Insolentem] hic superbum et adrogantem accipe; alioquin [insolens] crudelis dicitur. Superbiae autem Achillis Vergil. quoque meminit, cum de Pyrro filio eius loquitur ita: // Stirpis Achilleae fastus.

7. arsit atrides medio in trivmpho v. r. [Medio in triumpho], hoc est: in ipsa uictoria, capta Troia quaesita.

9. barbarae postqvam cecidere tvrmae thessalo victore. Poterat accipi Neoptolemo, qui interfuit excidio Troiae, sed cum subiciat [et ademptus Hector] ad Achillen reuocauit omnem excidii Troiae casum.

11. leviora tolli p. G. [Leuiora] scilicet facta Pergama, id est inbecilliora extincto Hectore.

13. nescias an te genervm b. f. f. d. p. Breuiter et decenter tacitae ἀνθυποφορᾷ occurrit. Nam cum Briseidem Tecmessam et Casandram, quae scilicet regiae puellae fuerant, in exemplum Fyllidis adtulisset, necessario subiecit: [Nescias an te generum beatae Fyllidis flauae decore][nt] [parentes]. Posse autem fieri ait, ut et haec regii generis sit; unde intellegere debemus Fylliden captiuam esse. Sic se enim habent et haec, quae subiciuntur: [Regium certe genus et penates].

21. brachia et vvltvm t. s. Eleganter cum puellae pulchritudinem laudaret, ne suspectus haberetur in amore[m] eius, adiecit:

22. integer lavdo. fvge svspicari c. o. t. a. c. l. Grate quadraginta aetatis annos se excessisse ostendit. Octo enim lustra [octo quinquennia], quadraginta annos scilicet cludunt, quae aetas uidetur iam amoris esse aliena.

1. nondvm svbacta ferre ivgvm valet cervice. Hac ὠιδῆι allegoricos cum eo agit, qui inhabilem adhuc uiro puellam persequitur, quae lusus magis quam rerum ueneriarum cupida sit.

2. nondvm mvnia comparis aeqvare. Eleganter quasi de iugo ferendo loquitur, quod de coniugio intellegi uult.

6. nvnc flvviis gravem solantis aestvm. Elegantius dici non potest, quam hoc dicitur [fluuiis grauem solantis aestum], quod significat: refrigerantis.

7. [solantis aestvm. Solari aestum pro refrigerante gratissime dicitur.]

7. nvnc in vdo lvdere cvm vitvlis salicto praegestientis. Iucunde perseuerat in allegoria, [cum uitulis] dicendo, intellegi uolens: cum pueris.

9. tolle cvpidinem inmitis vvae. Transit in aliam allegoriam, inmaturae uuae conparans uiridem adhuc puellae uirginitatem.

11. distingvet avtvmnvs racemos. Hoc est: nigrore maturitatis uariabit. Videmus enim in racemis, cum primo nigrescere incipiunt, non omnes simul acinos colorari.

13. cvrrit enim ferox // aetas et illi qvos tibi d. // adponet annos. Mira conceptio in eo, quod est [illi annos adponet], [quos tibi dempserit], sed [annos] hic pro uiribus ac flore[m] aetatis accipe. Sic enim se habet sensus: Quantum tibi uergente iam iuuentate uirium decesserit, tantum illi nunc cum maxime florescenti accedet.

17. dilecta qvantvm non foloe fvgax non chloris. [Dilecta] generaliter accipe: a quocumque, qui eam uiderit, dilecta; et hoc utique propter pulchritudinem, quam in ea praedicat praeferendo Chloridi et Foloae, quas aeque pulcherrimas fuisse intellegendum.

17. non foloe fvgax: quae uiros fugeret.

18. albo sic vmero nitens, pro candido.

20. cnidivsve gvges qvem si pvellarvm. De huius pueri pulchritudine etiam Ouidius locutus est.

22. mire sagacis falleret h. d. o. s. c. a. v. Suauiter hic [hospites] pro ignotis dicit, hoc est, qui ipsum puerum non nossent; sic enim falli possint obscuro sexus discrimine et ambiguo uultu. [Sagacis]: ‘quamuis sagacis’ accipe.

23. discrimen[e] obscvrvm, solvtis // crinibvs ambigvoqve vvltv. [Obscurum discrimen] sexus scilicet obscurabatur autem per crines solutos.

1. septimi gades aditvre mecvm. Hac ὠιδῆι Septimium equitem Romanum commilitonem suum adloquitur, qua testatur gratissima sibi loca esse Tiburi et Tarenti.

1. septimi gades aditvre mecvm. Gadis oppidum esse in Hispania a Poenis conditum, et supra ostendimus.

2. et cantabrvm indoctvm i. f. n. Apparet Cantabros, quae est gens Galliae, illo adhuc tempore indomitos fuisse, cum dicat, [et Cantabrum indoctum iuga ferre nostra].

3. vbi mavra semper aestvat vnda. Maura[m] hic pro Africa afelos dicitur, scilicet, quod tam Africa quam Mauretania generaliter Libya dicitur.

5. tibvr argeo positvm colono. Supra ostendimus Tibur oppidum a tribus fratribus conditum esse, Tiburno, Cathillo, Cora, quos genere Argiuos fuisse etiam Vergilius testis est, qui ait: // Kathillusque acerque Coras Argiua iuuentus. Ergo [Argeo] pro Argiuo antique dicitur.

7. sit modvs lasso maris et viarvm militiaeqve. Modum nunc pro fine dixit. Optat ergo sibi post labores maris et uiarum et militiae in reliqua aetate Tiburis secessum.

10. dvlce pellitis ovibvs g. f. Galesus fluuius est Tarentinorum. [Pellitas] autem [oues] dixit, quod Tarentinae oues pellibus teguntur. De fertilitate autem et amoenitate Tarentini agri et Vergilius in Georgicon quarto significat et Titinnius sic ait: // Tarentinorum hortorum qui geris odores, cum uellet intellegi florum odores gerere eum, cui hoc dicit.

11. et regnata petam laconi r. p. Falantus Lacedaemonius fuit, quo auctore et principe Partheniae Spartani Tarentum condiderunt.

14. vbi non ymetto mella d. [s.] Ymettos mons est Atticae[, id est in Attica], ubi optimum mel nascitur. [Decedunt] ergo ἀντὶ τοῦ [e contrario] cedunt[: compositum pro simplici est, id est, cedunt]. Sensus est autem: ubi mel nascitur, quod ab Attico non uincatur.

15. viridiqve certat baca venafro. Graeca figura dictum est ‘illi certat’ pro ‘cum illo certat’. [Baca] autem pro oliua dixit. Videtur ergo significare in Tarentino agro tale oleum nasci, quale sit Venafrum.

18. et amicvs avlon fertili baccho. Aulon locus est contra Tarentinam regionem ferax boni uini.

19. minim[i]vm falernis invidet vvis pro ‘non inuidet’, quia scilicet non fit ibi deterius uinum quam in Falerno agro. Inuidet enim tantum, qui inferior est.

22. ibi tv calentem // debita sparges lacrima favillam // vatis amici. Eleganti figura Septimium sibi superstitem optauit.

24. vatis amici. Legitur et [uatis Orati].

1. o saepe mecvm temp. in vltimvm d. b. m. d. Hac ὠιδῆι ad Pompeium sodalem scribit, qua gratulatur ei, quod restitutus sit in patriam, et testatur, commilitonem sibi fuisse in castris <M>. Bruti.

3. qvis te redonavit qviritem. [Quiritem] ciuem Romanum significat. Adtende singulari numero dictum, quod non facile apud ueteres inuenias.

6. cvm qvo morantem saepe diem mero fregi. [Morantem] pro longo posuit, ut qu[as]i cum mora spatium suum decurrat. [Fregi] autem [diem] uidetur pro eo, quod est ‘diuisi’, dixisse, ut a sexta hora significet se saepe [a]epulatos. [Mero] autem siue datiuo casu siue ablatiuo accipias, habebit suam rationem sensus: aut enim ‘illa re fregi diem’, aut ‘illi rei fregi’.

8. malobathro. Malobathrum unguenti speciem esse scimus.

9. [et] tecvm philippos. Philippi oppidum est in Machedonia, ubi Marcus Brutus periit.

11. cvm fracta virtvs. Quia uirtute se Cassius et Brutus praecipue iactabant.

11. et minaces tvrpe solvm tetigere mento. [Turpe solum] aut cruore foedatum, ut: // Sanguine foedantem, quos ipse sacrauerat, ignes, aut nomen est loco aduerbii positum: [Turpe solum tetigere] pro ‘turpiter tetigere’.

13. sed me per hostis m. celer denso p. s. a. Saepe ostendit Horatius in partibus Bruti se militasse. Iucunde autem a Mercurio se sublatum de illa caede dicit, significans clam et quasi furto quodam se inde fugisse. Per celerem ergo Mercurium celeritatem fugae, per id, quod ait [denso aere], latebras ipsius fugae intellegi uult.

15. te rvrsvs in bellvm resorbens vnda f. t. a. Allegoricos significat Pompeium post fugam illam impetu[m] quodam mentis petisse rursum partes Bruti.

17. obligatam: repromissam ac debitam.

21. oblivioso massico. Massico uino obliuiones curarum ac sollicitudinem faciente [uel adferenti].

22. ciboria exple. Ciboria proprie sunt folia colocasiorum, in quorum similitudinem pocula facta eodem nomine appellantur.

23. qvis vdo deproperare apio coronas cvratve myrto? [Quis] interrogatiue, sed cum quodam hortamento dicitur. [Vdo] autem [apio] pro uiridi, uel quod in aqua nascatur. [Deproperare] autem ualde properare significat.

25. qvem venvs arbitrvm d. b. Archiposian [Archiposia est inchoatio bibendi] in conuiuio talorum iactu sortiri solebant. Venerius autem iactus in talis summum numerum habet, id est tricen[n]arium.

26. non ego sanivs bacchabor edoniis. Edonii Thraces sunt, quos solet ebrietas ferociores reddere.

27. recepto dvlce mihi fvrere est amico. Accipiendum extrinsecus ‘etiam’, ut sit: etiam furere dulce mihi est recepto amico.

1. vlla si ivris tibi perierati p. b. Scaenicum principium. Intellegendum enim aliquos sermones praecessisse, quibus Varine haec noctem sui iure iurando interposito repromiserit; dein postquam fefellerit, tum in haec uerba hunc erupisse.

3. dente si nigro fieres vel. Subaudiendum extrinsecus ‘saltem’, ut sit: si uel leuissimam poenam ob probr[i]um sensisses.

5. sed tv simvl obligasti : simul ac periurio te deuouisti.

6. enitescis pvlchrior mvlto. Adeo multo pulchrior es post periuria, ut iuuenes te uniuersi diligant. Ergo [iuuenum publica] pro ‘omnium iuuenum’ dictum est, ut est apud Sallustium: Publicam miserorum causam.

9. expedit matris c. o. f. Sensus est: Cum haec uideam, prope est, ut putem rationem pietatis ac religionum in contrarium esse uersam, ut, qui impii atque inreligiosi sint, magis deos promereantur.

11. gelidaqve divos m. c. Et hic et in eo, qui ante hunc sensus est, per zeugma[, id est per coniunctionem,] ex superiore accipiendum ‘expedit fallere’.

13. ridet hoc inqvam venvs i. r. s. n. f. et c. Ridet periurium suum Venus, quae scilicet amantibus facilis est.

13. rident simplices nymfae. Sic illud dicitur: Sed faciles Nymfae risere sacello.

15. semper ardentis acven[to]s s. c. c. [Nimium] ἀμφίβολον. Vtrum enim [semper ardentis] intellegendum an [semper acue][n][s] ? Eleganti autem conceptione de amore dicitur, et [ardentis sagittas et semper acuens et cruenta cote]. [Nec priores impiae tectvm dominae relinqvvnt saepe]

20. minati. Hoc ostendit, etiam illis amatoribus gratam eam esse, quibus fuerit iniuriosa.

21. te svis matres metvvnt ivvencis. Iuuenci ergo non tantum boues dicuntur, sed et homines, quamuis in usu sit, ut non nisi per deminutionem iuuenculos dicamus.

23. tva ne retardet a. m. Amoris aura, quae[que] ad te eos fert; sed utique hoc per allegoriam dicitur.

1. non semper imbres n. h. Hac ὠιδῆι Valgium consularem amicum suum solatur morte delicati pueri grauiter adfectum.

1. non semper imbres n. h. m. in ag. Latens sensus in hac eloquutione. Intellegi enim uult nec semper pluere, nec semper agros hispidos esse, id est horridos, per quod intellegendum aduersa hominibus non posse esse continua ac sempiterna.

4. nec armeniis in oris, amice valgi,

5. stat glacies iners. Et hic et in subiectis sensibus [n][on] [semper] ex superiore per zeugma accipiendum.

6. avt aqvilonibvs qverceta gargani. Garganus mons est Apuliae; [querceta] autem dicuntur, ut pineta et uineta [a quercis scilicet arboribus].

9. tv semper v. flevilibvs modis // mysten ademptvm nec tibi vespero // svrgente decedvnt amores. [Mysten semper urgues], id est instanti qu[a]erella qu[a]ereris.

10. [vespero svrgente.] vespero fvgiente solem, id est orientem, cum Vesper stella quasi refugit, id est occidit.

13. at non ter aevo fvnctvs. Nestorem significat, qui traditur tribus saeculis uixisse. Antilochum autem Nestoris fuisse filium notum est.

17. desine mollivm qv[a]erellarvm. [Desine qu[a]erellarum] Graeca elocutione figuratum est. Alioquin nos ‘desine qu[a]eri’ dicimus.

20. et rigidvm nifaten. Nifates Armeniae mons est, in quo magna frigora sunt.

21. medvmqve flvmen gentibvs additvm victis. Videtur Eufraten Medorum significare. Quem ait gentibus uictis additum esse, id est, ad numerum uictarum gentium accessisse. Et [additum uictis] poetice, quasi fracta sit ferocia impetus eius, postquam uictus sit.

1. rectivs vives licini. Hac ὠιδῆι Licinium [Valgium] adloquitur, admonens periculosum esse magna temptare, optimumque esse mediae uitae statum.

1. neqve altvm semper vrgvendo. Allegoria, qua significat: neque magna nimis adpetenda, nec rursum, dum pericula timeas inter angustias humilis ac sordidae uitae continearis.

4. litvs iniqvvm. Periculosum propter humilitatem uadorum, siue propter saxa; sed et hoc, ut dixi, allegoricos accipiendum.

7. caret invidenda sobrivs avla. In hoc [sobrius], id est sapiens, quod careat [inuid][end][a] aula, id est inuidiosa honorum sublimitate.

9. saepivs ventis a. i. p. Per haec et quae subiecta sunt, allegoricos significat altiora quaeque hominum magis periculis esse subiecta.

11. ferivntqve svmmos f. m. Et hic et in superiore [saepius] per zeugma accipiendum, ut sit ‘saepius feriunt’.

13. sperat infestis m. s. a. s. Qui prudenter sapit, et in aduersis meliora sperat et, cum prosperis rebus utitur, contraria illis, id est aduersa metuit.

13. metvit secvndis alteram s. Id est: contrariam secundis, quod est aduersam.

15. informis hiemes r. i. i. per haec et uices esse bonarum malarumque rerum probare uult.

17. non si male nunc et olim sic erit. [Olim] nunc futuri temporis est.

18. qvondam hic ‘interdum’ aut ‘non numquam’ significat.

21. rebvs angvstis anim. adqve f. a. Hac allegoria praecipit nec in aduersis rebus desperandum esse et secundis non nimis confidendum.

1. qvid bellicosvs cantaber et scythes // h. q. cogitet hadria d. o. [Et hic] Quintium Hirpinum adloquitur hac ὠιδῆι, qua continetur, alienis negotiis non debere nos nimias sollicitudines adhibere, sed potius commodis uitae nostrae consulere celerius se rapientis.

2. hadria divisvs obiecto : interfuso mari a nobis remotus.

4. nec trepides in vsvm poscentis aevi pavca. Nec satis agas, ut habeas uitae necessaria, cum pauca omnino desideret.

5. fvgit [et] retro levis ivventas. Id est: decedit et remanet a nobis procedente uita in senectutem.

6. arida pellente lascivos amores canitia. ‘Canitia[m] pro senecta, quam aridam dixit, quia senes parci ac tenaces sunt.

9. non semper [e]idem f. e. h. v. Haec ad aetatem uult referri, quia nec ipsa semper in flore iuuentae permanet.

11. qvid aeternis minorem consiliis animvm fatigas. Diserte, quid, inquit, animum porrigis in rerum aeternarum consulta, cum his non sufficiat breuitate uitae?

16. assyriaqve nardo p. v. Ea, quae nunc Syria dicitur, olim addita syllaba Assyria nominabatur. Et adnotandum hic quoque nardum feminino genere dici, sicuti supra.

17. dissipat evh[v]ivs cvras edacis. [Euhius] a uoce bacchantium Liber pater dicitur.

18. qvis pver o. restingvet a. f. p. p. l. Suauiter qu[i]asi in ipso iam conuiuio sit, sicut supra: // Quis udo // Deproperare apio coronas // Curatque myrto. Ardentis Falerni. [Ardentis]; austerissimi ac calorem corporibus et animo concitantis. Et belle [restinguet] praeiecit, quia [ardentis] erat subiecturus.

21. qvis devivm scortvm. Belle [deuium scortum] Lyden ait, quae corpore quidem quaestum faciat, sed non publice prostet; [deuium] est enim a uia remotum. Ceterum [scortum] meretrix metaforicos dicitur, a scorto, id est a solo calciamentorum subiecto omnibus, etiam uulgaribus.

23. matvret incomptvm lacenae more comas religata

24. nodvm. Grate, ut solent mulieres festinantes pexum tantum capillum in nodum colligere.

1. nolis longa fe[r]re bella nvmantiae. Haec ὠιδὴ ad Maecenatem scribitur, qu[i]a testatur poeta non conuenire historias et graues res lyrico carmini, sed magis remissas et iocosas; ceterum acta Caesaris melius ipsum scribere.

5. et nimivm mero hylaevm. [Nimium] pro intolerabili posuit. Hylaeus unus Centaurorum fuit. Notum est autem proelium illud, quod inter Lapithas et Centauros in conuiuio nuptiali Perithoi et Hippodamiae exarsit.

7. tellvris ivvenes Gigantas dicit.

7. vnde pericvlvm fvlgens contremvit domvs. Pro ‘a quibus’, ut est illud Terentianum: // E praedonibus unde emerat se audisse.

9. tvq. p. d. h. proelia caesaris. Hoc est: soluta et ciuili oratione.

14. lvcidvm fvlgentis ocvlos pro ‘lucide fulgentis’, ut Vergil. ait: // Horrendum stridens pro ‘horrende’.

15. et bene mvtvis fidvm p. a. Ordo est: [bene fidum], id est ualde fidum.

18. nec dare brachia. Id est saltare.

21. dives achemenis. Achemenis rex Parthorum fuit.

22. avt pingvis phrygiae mygdonias opes: a Mygdone rege, qui Phrygiam tenuit.

23. permvtare velis crine licymniae. Sensus est: Num tu uelis accipere Parthicas aut Frygias diuitias, ut Licymniae fructum amittas?

24. plenas avt arabvm domos. [Plenas] pro opulentis dictum est.

25. cvm flagrantia detorqvet ad oscvla cervicem. Magnifice depinxit fastidium mulieris auertentis se ab eo, qui osculari se uelit. Quod ideo facere solent, ut inritent amantibus desiderium sui. [Flagrantia] ergo oscula amatoria intellegamus, hoc est, ex desiderio mulieris ardentia oscula, quae oscula scilicet uelit sibi a poscente extorqueri.

26. avt facili saevitia negat. Quid est ‘facilis saeuitia’? utrum quae facile irascitur, an quae facile mollitur?

28. interdvm rapere occvpet. Ipsa rapere occupet, irascenti amatori iam scilicet satis facere cupiens. Et totum hoc [otiositate] mira energia expressum est.

1. ille et nefasto t. p. d. Exsecratur hac ὠιδῆι arborem in Sabino agello suo, quod super deambulantem se decidit ac paene oppressit. [Nefasto] autem ‘non fasto et abominando’.

2. et sacrilega manv p. a. Vocatiuo casu accipe [arbos], hoc est ‘o arbos’.

3. arbos . . . pagi. Belle, quasi ad illius regionis infamiam pertineret arborem suum sibi dominum oppressisse.

6. et penetralia sparsisse noctvrno c. hospitis. Hospitis sui penetralia cruore sparsisse, hoc est hospitem in domo sua interfecisse.

8. ille [et]

8. venena colchica. [Colchica] inquit, quia Medea Colchis fuit, quam summam ueneficam fuisse historiae Graecorum tradunt.

14. in horas. navita bosforvm poenvs perh. His et, quae subiecta sunt, significat unumquemque hominum non fere periculum timere, nisi cum proximus sit, uerum tamen plerumque ex inprouiso mala inopinata interuenire atque opprimere.

14. [in horas. navita bosforvm poenvs perhorrescit.]

14. bosforvm. Fauces sunt Pontici maris, unde cum longissime Africa sit, quid ita Poenus nauita eum perhorrescat? Numquid ergo Bosforum pro quolibet freto posuit? Freta autem angusta maria concitata sunt. Omnia autem freta a feruore dicta existimantur.

21. qvam paene fvrvae r. p. [Furuae] ‘nigrae’ significat, unde furta putant dicta, quod per nigrorem aeris, id est tenebras maxime fiant.

23. sedesqve descriptas piorvm. [Descriptas], id est separatas. [Sedes] autem [piorum] Elysios campos dicit, quos separatos aiunt a ceteris locis inferorum.

23. et // aeoliis fidibvs qv[a]erentem // sappho pvellis depopvlaribvs. [Aeoliis fidibus] inquit, quia Sappho Aeolid[a]e dialecto in carminibus suis usa est. Queritur autem Sappho a puellis ciuibus suis, quod Φάωνα ament, quem ipsa diligebat amens.

26. et te sonantem plenivs avreo, a., pl. [Plenius] inquit [sonantem], quia Alcaeus robustior est, id est bellicas res scripsit, et nauigationem suam, cum a tyrannis Mitulenensibus pulsus est. [Aureo] autem [plect][r][o] propter dignitatem carminis dixit.

29. vtrvmqve sacro digna silentio // mirantvr vmbrae dicere. [Vtrumque] ad Sappho et Alcaeum refert.

32. densvm vmeris bibit avre vvlgvs. Multitudinem scilicet umbrarum ad audiendum conuenientium, [bibit aure] autem ‘cupidissime audit’ significat.

33. qvid mirvm vbi illis carminibvs. Sensus est: Num mirandum, si umbrae libenter illum audiunt, cum et Cerberus et angues Eumenidum stupeant admiratione[m] carminis illius?

34. belva centiceps. Cerberum dicit, qui propter multitudinem anguium, qui ex eo eminent, centiceps recte dicitur.

37. et pelopis parens Tantalus scilicet.

38. dvlci laborem decipitvr sono. Audax figura ‘laborem decipitur’; uult enim intellegi audienti illi[s] sensum laboris auferri.

39. nec cvrat or. Iam dicit et Orionem auocari a propriis uenandi uoluptatibus. [Agitare] ergo agere, ac per hoc persequi significat.

1. ehev f. postvme labvntvr. Ad Postumum hac ὠιδῆι loquitur de celeritate currentis uitae.

4. indomitaeqve morti. [Indomitae] quasi ferocissimae, quia nemo ab ea indulgentiam exoret; sic et [inlacrimabilem Plutona] statim subicit.

7. qvi ter amplvm g. [Ter amplum] pro trimembri dixit. Et accipiendum hic extrinsecus ‘quamuis’ ut sit ‘quamuis ter [et] amplum’.

10. qvicvmqve terrae mvnere vescimvr pro ‘quicumque uiuimus’.

13. frvstra crvento m. c. Frustra praesentia pericula magnopere uitare cupimus, cum nulla ratione mortem effugere possimus.

14. fractisqve ravci[s] f. h. Pro inlisis dicitur.

19. damnatvsqve longi s. aeolides laboris [laboris] [damnatus] sic dicitur, ut ‘capitis damnatus’.

23. praeter invisas cvpressos inquit, quia funeribus cupressi adhibe[b]antur.

24. brevem autem [dominum] id est ‘breuis uitae’.

25. absvmet heres cecvba dignior servata centvm clavibvs. Haec cum inuectione dicuntur, corripientia e[u]um, quod ad nimiam parsimoniam se constringat adseruans, quod heres prodige sit abusurus.

26. et mero tingvet pavimentvm svperbo. Effusurum eum passim uina significat, quae hic magnopere seruauerat reclusa. [Superbo] autem pauimento pro ipse superbus.

1. iam pavca arat. ivgera. Hac ὠιδῆι de luxuria praesentis saeculi qu[a]eritur. Sensus est autem: tanta libido est hoc tempore latius porrigendi aedificia, ut breui defuturi sint agri arationi.

2. vndiqve lativs extenta visentvr lvcrino stagna lacv. Non tantum, inquit, in latitudinem, sed etiam in altitudinem student porrigere aedificia; denique undique lacus Lucrinus prospicietur in Campania. Non autem [latius extenta stagna] intellegendum, sed [latius uisentur].

4. platanvsqve celeps evincet vlmos. Celibem platanum ait eleganter, quoniam e contrario maritari arbores dicuntur, quibus uites iunguntur. Per hoc autem significat, non nisi luxuriae et ambitiosis uoluptatibus studeri. Platanus enim in ambulacris conseritur, unde fructus nullus est.

6. copia narivm. Odores dixit.

7. spargent olivetis, hoc est: ubi oliueta fuerunt. Significat autem futurum, ut oleae arbores uertantur ad conserendas ibi murtos, et uiolas et cetera, quae sunt odoris uoluptarii.

8. fertilibvs domino priori. Quae oliueta sub priore domino, id est sub prioribus temporibus, colebantur, et idcirco fertilia erant.

9. tvnc spissa ramis lavrea fervidos exclvde[ba]t ictvs. Et laurea arbos infructuosa est, et tantum uoluptuosis locis apta.

10. non ita romvli // praescriptvm et intonsi catonis // avspiciis v. n. Praescriptum pro praecepto dicitur a magistris ludi[s], qui praescripta pueris dant, praecipiuntque imitari. Intonsum autem Catonem ait, quia ueteres propter seueritatem hirsuti erant. Normam pro regula dixit.

13. privatvs illis censvs erat brevis, // commvne magnvm, id est: familiarem rem angustam habebant, rem publicam magnam.

14. nvlla decempedis metata. Nemo, inquit, priuatam domum aedificans decem pedum porticum septemtrioni obiectam metabatur. Septemtrioni autem obiecta porticus aestate delicatioribus grata est, quia sol eam non contingit.

17. nec fortvitvm spernere cespitem leges sinebant. Sensus et ordo hic est: Nec sinebant leges spernere cespitem fortuitum, id est: non licebat inridere eum, qui super stipulam uel super herbam recumberet aut dormiret, per quod significat simplicem ac sine ambitione uitam ueteribus Romanorum fuisse.

18. oppida pvblico // svmptv ivbentes et deorvm // templa novo decorare saxo. Hoc est opera templorum in oppidis publico sumptu iubentes aedificari. Est ergo hic [figura] schema, quod ἓν διὰ Δυεῖν dicimus[, unum in duobus, quia unum in duo sensus diuisit], [oppida] enim et [deorum templa] pro eo, quod est ‘oppidorum templa’.

1. otivm divos rogat in patenti prensvs aegeo. Hac ὠιδῆι Grosfum equitem Romanum Siciliensem adloquitur, indicans nemini non otium gratum esse atque optabile.

1. otivm divos rogat in p. p. a[d]. Dicit omnes stulte sibi a dis otium optare, cum ipsi illud sibi praestare possint, quippe cum nullis praemiis ematur.

9. non enim gazae neqve c. s. li. m. t. Non enim, inquit, diuitiae aut honor suus cuique prodest, quominus inquietam sollicitudinibus mentem patiatur.

11. et cvras laqveata circvm tecta v. Ostendit non alibi grauiores curas esse, quam ubi maiores opes sunt.

13. cvi paternvm splendet in mensa tenvi salinvm. [In tenui mensa], hoc est: paupere. [Salinum] patella[e], in qua primitiae dis cum sale dantur, sed nunc pro uasculo domestico salis dixit. Dixit autem bene uiui in paupertate, quia paterna re familiari contentus, uictum angustum non abhorret.

15. nec levis somnos t. a. c. s. a. Cupidinem hic non puto pro amore posuisse, sed pro cupiditate. Quare miror masculino eum genere cupidinem dixisse, cum hac significatione haec cupido dicatur.

18. qvid terras alio calentis sole mvtamvs. Sic et Vergil.: Atque alio quaerunt patriam sub sole iacentem.

19. patriae qvis exvl se qvoqve fvgit. Sensus est: Quis a se quoque aut uitio auaritiae siu[a]e inpotentiae suae potuit fugere, qui patriam reliquit?

21. scandit aeratas vitiosa navis. Per hoc ostendit neque mari neque terra posse quemquam curas[i] suas effugere.

22. nec tvrmas eqvitvm relinqvit. Id est: etiam si equo uelis curas effugere, sequentur illae te tamen; sunt enim ceruis et ipsis uentis uelociores.

25. laetvs in praesens a. Praesentibus, inquit, delectemur ac fruamur, futura non quaeramus.

26. et amara lento temperet risv. Amaritudinem uitae hilaritate interposita leniat.

27. nihil est ab omni parte beatvm. Extrinsecus hic audiendum: ‘quatenus’, ut sit: quatenus concessum hominibus non est, ut per omnia beati sint.

29. abstvlit [et] clarvm cita m. a. l. t. m. s. Ostendit diuersitatem rerum humanarum, cum duo inter se contraria posuisset, breuem Achillis uitam, et Tithoni usque ad ultimam senectutem porrectam.

33. te greges centvm sicvlaeqve circvm mvgivnt vacc[h]ae. Alii, inquit, diuitias di cum insatiabili animo dederunt, at mihi paupertatem cum animi aequitate. Per quod ostendit sic ingenia diuersa plerumque esse hominibus ut fortunas.

35. te bis afro mvrice tinctae vestivnt lanae. Afrum muricem pro Tyrio dixit, uidelicet [et] quia Tyrii in Africam transierunt, qui Cartaginem condiderunt. Bis tinctam autem lanam δίβαφον purpuram dicit, quam scimus esse pr[a]etiosiorem.

38. et spiritvm graiae tenvem camenae // p[r]arca non mendax dedit. [Dixit] [spiritum tenuem], id est suptilem accipe. ‘Ca[r]menae Graiae’ autem ideo dixit, quod haec carmina ad imitationem Graecorum scribat. [Graiae] genitiuus singularis est.

1. cvr me qv[a]erellis exanimas tvis. Haec dicit adsidens Maecenati aegroto grauiter qu[a]erenti de periculo salutis suae, negatque se uelle superstitem ei uiuere, mutuae caritatis pignora commendans.

2. amicvm hic pro grato posuit.

5. a te meae si partem animae rapit // matvrior vis qvid moror altera. Sensus conceptus est ex illa amicitiae definitione, qua[m] dicunt amicitiam animam unam esse et duo corpora. Ergo ait: si te uis fatalis sustulerit amicum, qui pars es[t] altera animae meae, partem, quae apud me est, non retinebo, quo significat non se ei superuicturum.

7. nec carvs aeqve nec svperstis. Nec carus, inquit, alii futurus sicuti tibi sum, nec integram uitam habiturus, parte scilicet animae meae in te extincta.

8. integer ille dies vtramqve d. r. Id est: unus idemque ille dies utrumque nostrum absumet.

9. non ego perfidvm dixi sacramentvm. Id est: non perfidum ius iurandum de hac re interpositum.

11. svpremvm carpere iter comites parati. [Supremum iter] illud dicit, quo quasi ad inferos itur.

14. nec si resvrgat centimanvs gigas divellet vmqvam. [A te,] scilicet a proposito, de quo apud te nunc loquor et ante iuraui.

17. sev libra sev m. s. a. f. Sensus est: In quocumque signo [horum] horoscopum natiuitatis meae constitutum habeo, haec intellego, tuo horoscopo conuenire, ac per hoc unam genesim nos signorum aequitate habere.

19. sev tyrannvs hesperiae capricornvs v. Tyrannum nunc ideo dixit, quod hiemale signum est; nam oritur sexto decimo kalendas Ianuarias, occidit autem octauo decimo kalendas Februarias, quod tempus in undas quasi dominatur, id est saeuit. Sed [Hesperiae undae] quare? nisi forte uult intellegi occasum signi huius magis saeuire tempestatibus quam ortum, ut per Hesperiam undam occiduam partem Oceani et ex ea occasum astri[s] huius intellegamus.

22. te iovis impio tvtela satvrno refvlgens eripvit. Aiunt Saturni stellam infestam esse hominibus, Iouis autem e contrario saluberrimam, Saturno pericula adferri, eaque tamen euinci, si superfulget Iouis stella. Per haec ergo significat periculis aduersae ualitudinis nuper Maecenatem liberatum, cum ob hanc gratulationem populus ei in theatro plausum edidit, eodemque similiter tempore et se periclitatum repentino arboris casu, de quo supra locutus est. Id autem ideo attulit, ut illud probaret, quod supra dixerat: // Vtrumque nostrum incredibili modo // Consentit astrum.

1. non ebvr neqve avrevm mea reni. in d. la. Haec ὠιδὴ in continentiam scribitur, per quam paupertatem suam omnibus diuitiis praefert.

2. renidet [renidet] ‘fulget’ significat.

3. non trabes hymettiae. [Trabes Hymettiae] [r.] Marmor Achaicum dicit, quod caeditur in Hymetto monte Atticae regionis.

4. colvmnas v. r. a. Id est: Numidicas columnas; Numidia autem Africae pars est interior.

5. neqve attali ignotvs heres regiam occvpavi. Attalus rex Asiae regnauit, cuius hereditatem populus Romanus cepit. Dicendo autem [heres] et [occupaui], suspicionem dat, qua existimemus falso testamento Romanos hanc sibi hereditatem uindicasse.

7. nec laconicas mihi trahvnt honestae p. c. Hoc illo pertinet, quod, praetextas togas cum sibi nobiles conficiunt ad spem magistratuum gerendorum, uotum sit uxoribus clientum ad matronam conficientis conuenire et purpuram cum ipsa carpere.

9. at fides et ingenii benigna vena est. Hic locus similis est illi Vergiliano: // Si non ingentem foribus domus alta superbis // Mane salutantum totis [u][o][m][it aedibus], et cetera.

10. pavperemqve dives me petit. Hoc est: gratiam mei petit.

11. nihil svpra deos lacesso. Nihil, inquit, amplius a diis peto.

12. nec potentem amicvm l. f. s. b. v. s. Hoc est: nec amplius a Maecenate opto, qui me satis beatum fecit donando me uno fundo Sabino, qua possessione contentus satis beatum me iudico.

15. trvditvr dies die. Inuehitur in eos, qui cum intellegant tempus uitae suae uelociter currere, nihilo minus tamen destinent aedificia domorum ingentia et pr[a]etiosa construere, cum potius deberent, si memores mortalitatis essent, sepulchra sibi struere.

20. marisqve bais obstrepentis vrges. Ordo est: litora maris obstrepentis Bais, id est, Baianis litoribus perstrepentis. Hic autem corripit eos, qui in Campania affectent mo[bi]libus in mare iactis praetoria superaedificare.

23. qvid qvod vsqve proximos r. a. t. Accedit nunc, inquit, ad hanc ambitionem tuam et auaritiae scelus, quo uicinos tuos per inpotentiam agris suis expellis.

26. pellitvr paternos // in sinv ferens deos // et vxor et vir sordidosqve natos. Hic ipsa rei acerbitas descripta est, homines pauperes ac religiosos sedibus suis pulsos etiam sacra deorum P[a]enatium secum ferre, cum discedant, nec aliud amplius quam filios suos; quos sordidos dicendo grauiorem inuidiam expellentibus facit.

29. nvlla certior tamen // rapacis orci fine destinata // avla divitem manet // ervm. Habes licet, inquit, o diues, quidquid putas, scito tamen nihil proprium ac tuum tibi magis esse quam mortem; illa enim, quae possidentur, temporalia sunt, at mors perpetua est.

34. regvmqve pveris nec satelles orci. [Pueris] pro filiis positum. [Regum] autem significat, omnes et diuites et pauperes pari mortalitatis condicioni subiectos esse, et idcirco non magnopere adpetendos esse honores nec diuitias.

38. hic levare fvnctvm pavperem laboribvs vocatvs atqve non v. avdit. Belle, quia mors necessitas est; ita tamen perpetua requies laborum.

1. bacchvm in remotis c. r. Hac ὠιδῆι indicat a se uisum Liberum patrem in secretis nemoribus carmina docentem, et quasi perturbatus his, quae audierat, exclamat: [heu heu].

3. avris ca. s. Acutas Satyrorum aures non ad audiendum tantum referen[da]s dixit, sed etiam ad figuram earum. Nam sic uidemus Satyros fingi oblongis auribus acutisque.

5. hev he recenti mens trepidat metv plenoqve bacchi

6. pectore tvrbidvm laetatvr hev he. ‘Metu[it] trepidat’ sacris agit[t]atum et perturbatum significat; et mira energia totus hic locus explicatur.

6. plenoqve bacchi pectore tvrbidvm l., e. Bonus sensus; uiso enim deo quis non perturbetur, licet gaudeat? Et bene repetitum [eu heu], quasi incitamento mentis ad hanc exclamationem instigante.

7. parce liber parce gravi metvende thyrso. Bene haec dicuntur ab eo, qui per ipsam mentis perturbationem putet sibi infesto thyrso deum inminere.

9. fas pervicacis est mihi thyiadas. [Fas est] nunc non significat ‘licet’, sed ‘possibile est’; uult enim probare se deo non indignum esse mysteriis eius, cum sufficiat cantandis his, quae ad sacra eius pertineant.

12. iterare mella. Ex integro cantare ac repetere.

13. fas e[s]t beatae conivgis additvm stellis. Ariadnes coronam significat, quam Liber pater inter sidera conlocauit.

14. t. p. Pentheus uinctum recluserat, qui ob hanc causam fulmine ictus est.

16. exitivm licvrgi. Hic, quod uites excidisset, furore a Libero iniecto crura sibi falce amputauit.

17. tv flectis amnes. [Flectis] pro eo, quod est ‘domas’, positum est, tamquam [de]cursus eorum declinet, quo uelit; an quia multas terras subegit, an uero quia muneri eius inmiscentur et ad suauiorem usum flectuntur?

17. tv mare barbarvm. [Barbarum] pro saeuo ac uiolento propter subi[ec]tas tempestates dixit. ‘Flectis’ autem ex superiore hic quoque audiendum.

18. tv separatis vvidvs in ivgis. [Separatis]: secretis ac remotis nunc significat.

18. vvidvs in ivgis: madidus scilicet propter uinum.

19. nodo coherces viperino // bisthonidvm sine fravde crinis. Bisthoni Traces sunt, qui, cum in sacris Liberi patris crinibus solutis uersantur, angues et capite et [in] manibus gestant; [sine fraude] autem sine noxa ac sine iniuria intellegendum.

23. rhoetvm retorsisti leonis vngvibvs horribiliqve mala. Non ‘leonis unguibus et horribili mala retorsisti’, sed ‘retorsisti Rhoetum, qui est leonis unguibus et horribili mala’. Sic dicitur illud apud Vergilium: // [Maculis] Quem Thracius albis // Portat equus bicolor maculis.

27. sed idem pacis eras medivsqve belli. Hoc est: tam belli quam pacis potens.

29. te vidit insons cerbervs. Non ‘semper insons’, sed ‘tibi insons’, id est: qui tibi nocere non potuit.

29. avreo cornv decorvm. Libero patri et cornua a nonnullis adsignantur, quoniam scilicet uinolentia etiam proteruitatem et contumaciam addere solet, quae per cornua significantur.

30. leniter atterens cavdam. Suauiter, ut solent canes facere dominis blandientes.

1. non vsitata nec t. f. p. Poetice significat se in cycni figuram transiturum et dulcedine[m] cantus totum orbem inpleturum.

1. non vsitata autem hoc est: non uulgari[a]; nec enim uulgaria scribit.

2. biformis. Biformem autem uatem se dicit, quod et lyrica scribat et exametros.

5. non ego pavpervm sangvis parentvm. Hoc est: non ego ignobilis, quem putatis humilibus parentibus natum.

6. non ego qvem vocas dilecte maecenas obibo. Negat se obiturum, quod per allegoriam intellegi uult carmina sua semper floritura.

9. iam iam residvnt crvribvs asperae pelles. Iam dicit se in cycnum transfigurari.

13. iam daedaleo notior [h]icaro // visam gementis litora bosphori. Haec significant carmina sua ad extrema usque orbis terrarum et barbaras etiam gentes peruentura. [Gementis] autem [Bosphori], hoc est: perstrepentis ac sonantis intellege.

16. hyperboreosqve campos. Qui ultra flatus Aquilonis septemtrioni subiacent.

17. et qvi dissimvlat metvm marsae cohortis. Italorum militum accipe; Marsi enim Itali sunt.

21. absint inani fvnere neniae. Neniae enim cantus sunt funerum.

22. lvctvsqve tvrpes. Ad habitum lugentium refert, qui scilicet turpes sunt; turpem autem ipsum luctum ait.

23. ac sepvlchri mitte svpervacvos honores. Superuacua est enim sepultura ei, qui inmortalitatem uidetur per carmina consequi.