O diva, gratum quae regis Antium,
praesens vel imo tollere de gradu
5 te pauper ambit sollicita prece
ruris colonus, te dominam aequoris
Carpathium pelagus carina;
te Dacus asper, te profugi Scythae
10 urbesque gentesque et Latium ferox
stantem columnam neu populus frequens
concitet imperiumque frangat.
te semper anteit saeva Necessitas,
clavos trabalis et cuneos manu
20 uncus abest liquidumque plumbum;
21 te Spes et albo rara Fides colit
velata panno nec comitem abnegat,
25 at volgus infidum et meretrix retro
periura cedit, diffugiunt cadis
serves iturum Caesarem in ultimos
30 orbis Britannos et iuvenum recens
heu heu, cicatricum et sceleris pudet
fratrumque. quid nos dura refugimus
35 aetas? quid intactum nefasti
incude diffingas retusum in
40 Massagetas Arabasque ferrum.
Composuit: 728 A.U.C. (26 ÂÑ). Systema: alcaicum. Appellatur: Fortuna. Nomenclatura: 0 Augustus (C. Iulius Caesar Octavianus); 1 Antium; 1 Fortuna; 7 Bithynia; 7 Bithynicus, Bithynius, Bithynus; 9 Dacus; 9 Scythae; 10 Latium; 17 Necessitas; 21 Fides; 21 Spes; 31 Eous; 32 Oceanus; 40 Arabes; 40 Massagetae
PORPHYRIONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM
1. o diva gratvm qve r. [i]. a. Haec ode in Fortunam Antiatem scripta est, cui Caesaris profectionem commendat.
1. gratvm qve regis antivm. Hoc ideo, quia Anti Fortuna potentissimi numinis habetur, adeo ut multis pr[a]etiosissimisque donis et priuatorum et imperatorum templum ibi eius refertum sit.
2. praesens vel imo tollere de gradv. [Praesens] ita dictum, ut praesentia dicuntur numina deorum, quae se potentiamque suam manifeste ostendunt.
4. vertere fvneribvs trivmphos. Vertere pro eo, quod est conuertere et mutare, positum est.
6. te dominam aeqvoris, pro ‘et aequoris’. Hoc autem recte dicitur, quoniam Fortuna et semper et ubique metuenda est.
7. qvicvmqve bithyna lacessit c. p. c. Bithyna car[m]ina ait, ut solent poetae speciem pro genere ponere. Qualia illa sunt Vergiliana: // Leuis innatat alnus // Missa Pado pro quolibet flumine, et // Illas ducit amor trans Gargara transque sonantem // Ascanium [pro quolibet flumine].
9. profvgi scythae. Manifestum est, cur profugos dixerit, quod scilicet etiam fugiendo proeliarentur.
12. et pvrpvrei metvvnt tyranni. [Purpurei] pro ‘purpurati’. Purpureum enim aliud est, si proprietatem adtendas. Nam sic dicitur purpureum, ut lapideum ligneum, hoc est, quod purpura tantum constat.
14. stantem colvmnam, pro incolumitate dignitatis et totius domus intellege.
14. nev pop. freqvens ad arma c. a. a. Bene tumultum uulgarem expressit repetendo.
17. te semper ante it serva necessitas. Nec enim suae potestatis, qui Necessitati subiectus est.
18. clavos trabalis et cvneos manv. Eleganti conceptione haec instrumenta Fortunae adcommodat, scilicet quibus cogit et torquet inplicatque res humanas.
21. te spes et albo rara fides. Bono ἐπιθέτωι raram Fidem appellat, quia a paucis colitur.
21. et albo rara fides colit velata panno. Posset uideri sordide dixisse ‘panno’, nisi uellet hac conceptione intellegi, a pauperioribus magis coli fidem. ‘Albo’ autem dixit propter honestatem fidelitatis. Aut numquid albo panno Fides uelata dicitur, quod, qui Fidem colunt, honesti quidem habeantur, sed pauperes fiant, quoniam adquisitio perfidia magis prouenit?
22. nec comitem abnegat // vtcvmqve mvtata potentis v. // d. i. l. Non spernit te, inquit, o Fortuna, Fides, cum linquis [potentiorum limina], id est, cum relinquis diuites. Per hoc autem uidetur significare eos, qui ex dignitate honoris aut diuitiarum ceciderint; [nec fidem apud eos remanere, id est] fidem quoque amittere. Et hoc quoque dupliciter intellege, ut fides illis nec habeatur nec seruetur.
25. at vvlgvs infidvm et m. r. p. c. Haec eleganter dicuntur, quia fortunae euentum subire cum amico uulgares homines nolunt.
28. ferre ivgvm pariter dolosi. ᾿Αλληγορικῶς ostendit necessitati amicorum nolle coniunctos esse.
29. serves itvrvm caesarem [et] in vltimos // orbis brittannos. [Id est] Caesarem Augustum dicit. Huic initium odes huius coniungendum est; sic enim: // O diua, gratum quae regis Antium, // Serues iturum Caesarem.
30. ivvenvm examen. Translatione[m] ab apibus facta[m] pro multitudine militum posuit.
31. timendvm: cuius exercitus timetur et in occasu et in oriente.
32. oceanoqve rvbro. Hoc est, rubro mari, quod est in oriente.
33. hev cicatricvm et sceleris pvdet. Huius scilicet sceleris, quod bello ciuili in nos admisimus.
34. qvid nos dvra refvgimvs aetas. Suauiter figurauit [nos aetas] .
35. qvid intactvm nefasti liqvimvs. Nefastos pro nefariis posuit.
38. o vtinam n. // incvde diffingas retvnsvm in // massagetas arabasqve ferrvm. ᾿Αμφίβολον. Non est enim ‘retunsum in Massagetas’ accipiendum, sed ‘in Massagetas diffingas’. Sensus est enim: Vtinam ferrum, quod retu[n]dimus in corporibus nostrorum bello ciuili, diffingas, id est refabrices aduersum barbaros. Massagetae autem gens Thraciae.
ACRONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM
[AD FORTVNAM.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS DIMETER NOVENARIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.
1. o diua gratum q. r. a. Haec ode ad Fortunam scripta est, cui Caesaris aduersum Brittannos profectionem commendat. Aput Antium autem est Fortunae templum famosissimum, multorum etiam principum donis ornatum; unde etiam ciuitas Fortunae ipsius tutela dicta est.
2. praesens. Parata, potens mutare status hominum uel rempublicam.
4. uertere. Conuertere, mutare [(ex Porph.),] ut (Verg. Aen. XI 426. 427): Multos mutata reuisens // Lusit et in solido rursus Fortuna locauit.
5. ambit. Rogat, supplicat.
6. dominam aequoris. Fortuna enim et aequori dominatur, ita ut et a nauigantibus inuocetur.
7. bithina l. Species pro genere, ut (Verg. georg. II 451. 452): Innatat alnus // Missa Pado. 9. TE DACVS. Gens iuxta hunc fluuium degens aspera bellis. te profvgi s<c>ithae. Ab orbe sepositi et in mundi extimo constituti.
10. latium ferox. Forte, inuictum, unde et VergiHus (Aen. V 730. 731): Gens dura atque aspera cultu // Debellanda tibi Latio est.
11. regumque matres barbarorum. Proprie enim timere filiis matrum est. regvmqve m. In omnibus subaudiendum est ‘metuunt’ uel ‘metuit’ iuxta mensuram quantitatis.
12. purpurei t. Purpureum est, quod totum ex purpura est [(ex Porph.).]
13. iniurioso ne pede pro. Iniusto, ut (Verg. Aen. VIIII 108): [Ibi] cum Turni iniuria matrem. Potest autem fortuna et contra iustitiam crassari. Terentius (adelph. I 2, 24—26): Tu nunc tibi // Id laudi ducis, quod tunc fecisti inopia? // Iniurium est.
16. imperiumque frangat. Aut quia imperium semper fragile putatur, aut quia magnae res deterioratae et fractae dicuntur, ut Vergilius (Aen. II 170): Fractae uires.. et alibi (Aen. II 13): Fracti bello.
17. ante it. Praecedit quasi Necessitas comes et ministra Fortunae, ut est illud Vergilii (Aen. XII 336): Iraeque insidiaeque, dei comitatus, aguntur. serva necessitas. Aut quae imperio Fortunae oboediat, aut [(secund. Porph.)] quia non suae potestatis est, qui subiacet necessitati; non ergo ipsa serua, sed quae seruire compellit. (ÀÃàÓ
18. trabales. Species tormentorum sunt.
19. aen[e]a. Forti.
20. uncus abest. Quo puniebantur damnati, ut Iuuenalis (10, 66): Serranus ducitur unco. Et Cicero (Phil I 2): Vncus inpactus fugitiuo illi, qui in G. Mari nomen inuaserat. <liqvidvmqve plvmbvm.> Nam et resoluto plumbo rei puniri consueuerant. 21.TE SPES ET ALBO. Qua sola sperando meliora duratur. rara fides. Quae a paucis colatur.
22. uelata panno. Posset uideri uili uerbo usus es<se> ‘panno’, nisi hoc sermone intellegi uoluisset a pauperioribus magis coli fidem [(ex Porph.);] aut certe, quia, albo panno caput uelabant Fidei sacrificantes; siue propter ipsam fidem, quae pura est et alba, uel quae a senibus etiam maturis colatur. Vt Vergilius (Aen. I 202): Cana Fides et Vesta. Seu quia honesti dum fidem colunt pauperes sunt, et est quaestuosa perfidia [(cons. Porph.),] ut Iuuenalis (l, 75): Criminibus debent hortos, praetoria.
22. neo comitem abnegat. Abscedens enim fortuna etiam fidem secum aufert, ut Iuuenalis (3, 143. 144): Quantum quisque sua nummorum condit in area, // Tantum habet et fidei. Ordo est: nec abnegat comitem, utcumque inimica linquis potentes domos mutata ueste.
23. utcumque. Quotienscumque. mvtata veste. Aut luctu aut pauperie.
25. at uulgus infidum. Vulgus et meretrix fortunam tristem amicorum non secuntur uti prosperam; quod ideo dicit, quia fortunae euentum subire se plerumque homines uulgares negant [(ex Porph.).] Iuuenalis (10, 72. 73. 74): Sed quid// Turba Rem<i>? sequitur fortunam ut semper et odit // Damnatos.
26. cedit. Discedit. cadis. Lagonis.
26. diffugiunt cadis cum fece s. a. Per allegoriam ostendit eos, qui nolunt amicorum necessitati coniungi [(ex Porph.),] ut (Ter. eun, II 2, 7): Omnes me noti atque amici deserunt.
29. serues iturum c. i. u. Per yperbaton sensui superiori respondit: O diua, gratum quae regis Antium, s. i. C. i. u.
31. examen timendum. [Collecticium] omnibus enim militibus per bella ciuilia consumptis, habito ab Augusto dilectu nouus fuerat collectus exercitus, quem bene ‘examen’ uocauit.
31. eois t. partibus oceanoque r. Vtroque orbi metuendum dixit exercitum; nam in Eoo Orientem posuit, in Oceano rubro Occidentem, ut Vergilius (georg. III 32. 33): Et duo rapta manu diuerso ex hoste trophea // Bisque triumphatas utroque ab litore gentes.
33. heu heu cicatricum. Sic enim bellorum ciuilium pudendae cicatrices sunt, quemadmodum gloriosae in bellis externis.
34. fratrumque. Idest quos in bello ciuili uulnerauimus, ut (Lucan. VII 550): Hic locus fratres habuit. dvra aetas. Aspera, infeliciter nata, aut dura, sine misericordia.
35. nefasti. Nefarii.
36. liquimus. Reliquimus. vnde manvm ivventvs v. d. c. Idest non solum a parentum caede, sed nec a numinum uiolatione temperatum est, ut Lucanus (I 380): Numina miscebit castrensis flamma Monetae.
38. pepercit aris. Hoc est: quae non spoliauit templa uel polluit caede, ut Lucanus (II 103): Stat cruor in templis.
38. noua incude. Vt noua incude noua restaurentur tela iustis hostibus expetenda nec ciuilis sanguinis polluta piaculo, quae uictoriam mereantur et omine careant infelici, ut est (Verg. Aen. XI 196): Ipsorum clipeos et non felicia tela.
39. diffingas retusum. Contusum reformes; nam sicut fingere formare dicitur, sic diffingere commassatum reformare. retvsvm. Bellis ciuilibus hebetatum.
Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe
GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII