Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

carmina i xii


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra

Quem virum aut heroa lyra vel acri

tibia sumis celebrare, Clio?

quem deum? cuius recinet iocosa

nomen imago

 

5 aut in umbrosis Heliconis oris

aut super Pindo gelidove in Haemo?

unde vocalem temere insecutae

8 Orphea silvae,

 

arte materna rapidos morantem

10 fluminum lapsus celerisque ventos,

blandum et auritas fidibus canoris

ducere quercus.

 

quid prius dicam solitis parentis

laudibus, qui res hominum ac deorum,

15 qui mare ac terras variisque mundum

temperat horis?

 

unde nil maius generatur ipso

nec viget quidquam simile aut secundum.

proximos illi tamen occupavit

20 Pallas honores

 

proeliis audax. neque te silebo,

Liber et saevis inimica virgo

beluis, nec te, metuende certa

Phoebe sagitta.

 

25 dicam et Alciden puerosque Ledae,

hunc equis, illum superare pugnis

nobilem; quorum simul alba nautis

stella refulsit,

 

defluit saxis agitatus umor,

30 concidunt venti fugiuntque nubes

et minax, quod sic voluere, ponto

unda recumbit.

 

Romulum post hos prius an quietum

Pompili regnum memorem an superbos

35 Tarquini fasces dubito an Catonis

nobile letum.

 

Regulum et Scauros animaeque magnae

prodigum Paulum superante Poeno

gratus insigni referam camena

40 Fabriciumque.

 

hunc et incomptis Curium capillis

utilem bello tulit et Camillum

saeva paupertas et avitus apto

cum lare fundus.

 

45 crescit occulto velut arbor aevo

fama Marcelli: micat inter omnis

Iulium sidus velut inter ignis

luna minores.

 

gentis humanae pater atque custos,

50 orte Saturno, tibi cura magni

Caesaris fatis data: tu secundo

Caesare regnes.

 

ille seu Parthos Latio imminentis

egerit iusto domitos triumpho

55 sive subiectos Orientis orae

Seras et Indos,

 

te minor latum reget aequos orbem:

tu gravi curru quaties Olympum,

tu parum castis inimica mittes

60 fulmina lucis.

 


Composuit: 725—729 A.U.C. (29—25 Â.Ñ.). Systema: sapphicum minus. Appellatur: Augustus (C. Iulius Caesar Octavianus). Nomenclatura: 2 Clio; 5 Helicon; 6 Haemus; 6 Pindus; 8 Orpheus; 13 Iuppiter; 20 Pallas; 22 Diana; 22 Liber; 24 Phoebus; 25 Alcides; 25 Castor Et Pollux; 25 Leda; 33 Romulus; 34 Numa; 35 Cato Uticensis; 35 Tarquinius; 37 Regulus (M. Atilius); 37 Scaurus; 38 Paullus (L. Aemilius); 38 Poenus; 39 Camena; 40 Fabricius; 41 Dentatus (M. Curius); 42 Camillus (M. Furius); 46 Marcellus; 47 Augustus (C. Iulius Caesar Octavianus); 47 Caesar (ñ. Iulius); 50 Saturnus; 53 Latium; 53 Parthi; 55 Oriens; 56 Indi; 56 Seres; 58 Olympus



PORPHYRIONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


1. qvem devm avt heroa[m] lyra vel a. t. s. c. c. Hoc a Pindaro sumpsit. Continet autem haec ode laudes deorum ac principum Romanorum.

3. iocosa nomen imago. Echo[c], quia uelut ludens respondet; [imago] autem dicitur, quasi imitago. Helicon autem mons est Boeotiae Musis sacer, Pindus Thessaliae mons. Lucanus: // Pindus agens gemitus.

7. vnde vocalem t. i. or. s. Quid est [temere]? utrum ‘inordinate et passim atque confuse’, an uero ‘sine cunctatione et facile’?

9. arte materna, id est: musica. Orpheus enim Calliopae Musae filius.

11. blandvm et avritas fidibvs c. d. q. [Blandum ducere] sua figura dixit, ut: // Callidum quidquid placuit iocoso // Condere furto.

11. avritas qvercvs. Audenter dictum, relatum tamen ad id, quod cantu mulcerentur.

13. qvid privs dicam solitis parentis. [Solitis laudibus] utrum ‘mihi solitis’ an ‘uulgo’?

17. vnde nihil maivs generatvr ipso. [Vnde] aut ad Iouem aut ad mundum refertur. [Vnde] autem ita positum, ut: // Genus unde Lat. pro ‘ex quo’.

21. neqve te silebo liber. Adtende, quod promittat se dicturum de his, non tamen dicat.

25. pverosqve ledae. Graeca consuetudine pueros pro filiis. Castorem et Pollucem significat.

27. alba navtis stella. Nunc ‘candida et benigna’, ut e contrario illud dicitur: // Nigri cum lacte ueneni.

29. deflvit saxis agitatvs vmor. [Saxis] litoris scilicet, quae inundantur [scil.] fluctibus se in ea inlidentibus.

31. et minax qvia sic volvere pont. v. r. quia uoluere pro ‘cum uoluere’.

32. recvmbit autem pro eo, quod est ‘quieta est et silet’ dictum est.

34. an svperbos tarqvini fasces dvbito. Ineptum est, si, quia [superbos] dixit, Tarquinii Superbi intellegamus. Tarquinius enim Superbus dignus non est, [Non est] cui laudes inter deos et hos, quos nominat, principes dicantur. [Superbos] ergo magnificos intellegamus, ut Tarquinii Prisci fasces dicat, non Tarquini Superbi.

35. an catonis n. l. Eius, qui se Vticae interemit.

37. animaeqve magnae. Aemilium Paulum dicit, qui uictus ab Hannibale apud Cannas Apuliae uicum maluit perire, quam exemplo collegae Varronis fugere. [Animae] ergo [prodigum] ‘contemptorem uitae’ intellegendum. Prodigi enim dicuntur proprie, qui bona sua a se dispergunt, quasi porro ea ab se agentes.

40. fabricivm. Luscin[i]um scil(icet).

43. apto cvm lare fvndvs. [Apto lare] et conueniens et gratus fundus intellegendus.

46. fama marcelli. Claudium Marcellum significat Octauiae Augusti sororis filium, cuius interitum Vergilius in sexto libro deflet. [Occultum] autem aeuum occulte procedens intellegendum.

47. ivlivm sidvs. Gai Caesaris stellam dicit.

49. gentis hvmanae pater atqve cvstos // . . . tv secvndo // caesare regnes. Quasi occultus sensus. Hoc autem dicit: Ita regnes, ut neminem secundum abs te uelis esse quam Caesarem.

53. ille sev parthos latio. Grata conceptione loquitur. Nam dum rationem inducit pro incolumitate atque imperio Augusti, mire illi honorem indulget, dicens: siue Parthos domuerit, siue Seras atque Indos, nihilo minus tibi Olympi regnum, et tonitruare atque fulminare permittet.

58. tv gravi c. [p.] q. O. Hoc secundum uulgarem opinionem dicitur.



ACRONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


[DE LAVDIBVS DEORVM ATQVE HOMINVM.] METRVM SAPPHICVM ENDECASYLLABVM.


1. quem uirum aut heroa lyra. In hac ode uelut propositio est cuiusdam incerti carminis; nam dubitat, quid primum uel quid potissimum dicat, utrum deorum caelestium laudes an Romanorum diuorum et fortium ducum; omnes tamen laudat, cum se fingit ancipitem, per oratoriam paralempsin. Verum maiore intentione in Augusti laudes contendit, quem secundum a Ioue uult esse in terris. qvem virvm. De uiuis. avt heroa. De mortuis iam semideis.

2. Ordo est: o Clio, quem uirum aut quem heroa sumis celebrare tibia aut acri lyra? acri lyra. [Idest] graue sonanti.

3. Ordo est: quem deum, subaudis ‘sumis celebrare’, cuius iocosa imago recinet nomen aut in umbrosis oris Heliconis aut super Pindo uel in gelido Hemo, unde siluae temere sunt secutae uocalem Orphea morantem rapidos lapsus fluminum materna arte et celeres uentos et blandum ducere auritas quercus canoris fidibus?

4. iocosa nomen imago. Echo. Iocosa autem imago bene dixit, quasi quae uoces nostras imitari uideatur.

5. aut in umbrosis heliconis oris. In Parnaso monte Musis consecrato.

6. pindo [leg.] hemo. Mons Thraciae, ubi quondam Orpheus cecinerat. hemo [leg.] pindo. Mons Thessaliae.

7. uocalem orphea. Vocales homines summae uocis dicuntur.

9. arte materna. Musica scilicet, nam filius Calliop<a>e dicitur.

11. blandum. Pro ‘blande’. et avritas qvercvs. Sensum audiendi habentes.

12. ducere. Ad se ducere, oblectare.

13. solitis laudibus. Aut quas ego dicere soleo, aut quas omnes.

16. temperat. Distinguit, diuidit uel regit. temperat horis. Quibus uelut temperatur annus per uernum, aestatem, autumnum et hiemem; traxit enim ‘temperat’ a lyra.

17. unde. [Ex illo, qui cuncta temperat, uel] a quo, ut Vergilius (Aen. V 801): Vnde genus ducis.

18. nec uiget quicquam s. a. s. Quasi diceret Iouem super omnia sine comparatione.

19. proximos i. t. o. p. h. Proximam Iouis honori Mineruam dicit, hoc est uirtutem et sapientiam deo uicinam, unde nulla quaestio est, cur supra dixerit ‘nil Ioui simile aut secundum’ et in sequenti Mineruam proximam posuerit. secvndvm. Secundum aruspicum dicta uel disputationes, qui Iouem primam, secundam et tertiam partem caeli solum uolunt in fulminibus tenere.

21. pr<o>eliis audax. Nimia enim uini potatio lites generat et audaciam.

22. inimica uirgo b. Dianam studiosam uenandi.

24. nec te v. c. p. s. Apollinem sagitta metuendum <propter Amphionem> qui cum filiis peremptus est. Nam Apollinis et Dianae certae et ineuitabiles ad feriendum sunt, utpote numinis, sicut est (Verg. Aen. VII 498): Nec dextrae erranti deus afuit.

25. puerosque led<a>e h. e. i. s. p. n. Castorem et Pollucem, Ledae filios [(cf. Porph.)]. Amatorem equorum Castorem dixit, ut est (Verg. georg. III 89): Talis Amiclei domitus Pollucis habenis. Pollucem uero pugnis, non bellis ualentem, ab eo quod pugilis fuerit, ergo pugnos dixit, ut Terentius (Phorm. V 8, 95): Pugnos in uentrem ingere.

27. alba stella. Serena; nam frequentius, dum oritur, tempestates facit, sed hic prosperam posuit.

28. Signum geminorum.

29. depluit saxis a. h. Laus stellae a tempore; nam uerno tempore nascitur, quo et niues resoluuntur, ut Vergilius (georg. I 43. 44): Vere nouo, gelidus canis cum montibus umor // Liquitur. agitatvs h. Resolutus.

30. concidunt v. [Fugantur] ut est (Verg. georg. II 339): Et uernis parcebant flatibus Euri. fvgivntqve n. Fugantur, [ut] Vergilius [Aen. I 143): Collectasque fugat nubes.

31. voluere. Scilicet ‘dii’ uel ‘pueri Ledae’.

32. unda recumbit. Stemitur, quae uento tumuerat. 33. [Romulum post hos] Ordo est: dubito an prius memorem post hos Romulum an quietum regnum Pompilii an superbos fasces Tarquini an nobile letum Catonis.

33. quietum pompilii regnum. Magna [enim] pax fuit eius temporibus. svperbos fasces. Aut nobiles [(cf. Porph.)] aut reuera superbos.

35. superbos tarquini fasces. Ad hoc Romanos duces et nobiles praetereundo commemorat, ut Augustum cunctis praeferat. Nam Romulus urbis Romae conditor est, Numa Pompilius a Curibus Sabinis ad regnum euocatus sacrorum inuentor. Tarquinius quoque rex uirtute magnus; sed hic Priscum posuit, non Superbum, nam ‘superbos fasces’ nobiles dixit. Cato dum mortuo Pompeio apud Vticam obsideretur, amore libertatis manu sua sese peremit, unde et Vticensis uocatus est. Regulus cum Afros uicisset, ab hisdem cum paucis captus est. Quem dum Carthaginienses Romam pro commutatione captiuorum misissent, adquiescentes Romanos suo consilio reuocauit. Hunc Poeni, dum sacramenti memor reuertisset, sectis palpebris uigiliis necauerunt. Paulus et Terentius Varro consules aduersum Hannibalem missi sunt. Hii aput Carinas Apuliae uicum cum grandi exercitus Romani clade superati sunt. Paulus posteaquam tantam uitio collegae suorum uidit stragem, se perimendum hostibus dedit. Fabricius quoque magnis praemiis a rege Pyrro temptatus, dum nimis pauper censu esset, corrumpi non potuit; de quo Lucanus (III 160): Quo te Fabricius regi non uendidit auro? Curius paupertate clarus de agro ad consulatum euocatus est, qui numquam totondit caesariem propter iniuriam praeturae. Camillus de exilio reuersus uictores Gallos urbe pepulit et ad internetionem cecidit, uictorque sua sponte in exilium rediit.

37. scauros. Nobiles Romanos, qui et censores et consules fuerunt.

38. prodig[n]um. Contemptorem uitae.

39. gratus insigni. Aut delectabilis aut libens aut gratiam meritis debens. camena. Musa aut poemate.

41. Ordo est: hunc et Curium incomptis capillis et Camillum utilem bello tulit saeua paupertas et auitus fundus cum apto lare. incomptis. Inpexis.

42. utilem bello. Vt Lucanus (I 165. 166): Fecunda uirorum // Paupertas.

43. saeua paupertas. [Magna] ut (Verg. Aen. 20 I 99): Saeuus ubi Aeacidae telo iacet Hector.

44. auitus apto cum lare fundus. Conueniens fundus domus tenuitati.

46. crescit occulto uelut arbor aeuo. Incrementa enim arborum, nisi posteaquam creuerint, non uidentur.

46. fama marcelli. Marcellum Octauiae dicit filium, sororis Caesaris, qui puer mortuus est; de quo Vergilius [(sim. Porph.)] (Aen. VI 882. 883): Siqua fata aspera rumpas, // Tu Marcellus eris. Aut ilium conmemorat, qui primus Hannibalem aput Nolanam ciuitatem in fugam conpulit et ab eo postea occisus est.

47. iulium sidus micat inter omnes. [Quod micat inter omnia] ut Vergilius (ecl. 9, 47): Ecce Dionei processit Caesaris astrum. velvt inter ignis. Pulchra comparatio.

49. gentis humanae p. a<t>que custos. Apostropha ad Iouem.

51. fatis. Per fata.

16. tu secundo. Idest sit secundus a te, scilicet ut tu in caelo, ille in terris regnet.

53. ille <seu> parthos latio imminentes. Parthi in Latium nec temptauerunt uenire, sed quia dilatatum est imperium Romanum, Latium uocauit, quod sub ditione Latii erat, ut Vergilius (georg. II 172): Inbellem auertis Eomanis arcibus Indum.

54. egerit. Subegerit. domitos. Subiugatos.

55. or<a>e. Regionis.

57. Ordo est: tu quaties Olympum graui curru, tu mittes inimica fulmina parum castis lucis; ille aequus minor te reget laetum orbem. aeqvvs. Iustus.

58. tu graui curru q. o. Idest honore numinum frueris.

59. parum castis i. Ì. f. l. Idest pollutis, secundum pontificum et aruspicum documenta, qui dicunt numquam fieri fulmina nisi in lucis pollutione aliqua alienis.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII