Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

varia lectio et testimonia


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra
1       troiani belli scriptorem, maxime lolli,
 
loldi
 
2      dum tu declamas romae, praeneste relegi;
dum tu declamas romae, praeneste relegi;
 
cum
declinas
 
3      qui, quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non,
qui, quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non,
 
quicquid
pulchrum
 
4      planius ac melius chrysippo et crantore dicit.
planius ac melius chrysippo et crantore dicit.
planius ac melius chrysippo et crantore dicit.
 
plaeniuspleniuspulchrius
chrisippo
cratore
 
5      cur ita crediderim, nisi quid te detinet, audi.
 
destinetdistenetdistinet
 
6       fabula qua paridis propter narratur amorem
 
amare
 
7      graecia barbariae lento collisa duello,
graecia barbariae lento collisa duello,
graecia barbariae lento collisa duello,
 
graetiagrecia
barbaraebarbarie
collisa
 
8      stultorum regum et populorum continet aestus.
 
aestumestum
 
9      antenor censet belli praecidere causam;
antenor censet belli praecidere causam;
antenor censet belli praecidere causam;
 
belli censet
precidere
causas
 
10      quid paris? ut salvus regnet vivatque beatus,
quid paris? ut salvus regnet vivatque beatus,
quid paris? ut salvus regnet vivatque beatus,
quid paris? ut salvus regnet vivatque beatus,
quid paris? ut salvus regnet vivatque beatus,
 
quod
paris, ut
salvossolus
reget
viv&tque
 
11      cogi posse negat. nestor componere litis
cogi posse negat. nestor componere litis
cogi posse negat. nestor componere litis
 
ne forte
conponere
lites
 
12      inter peliden festinat et inter atriden:
inter peliden festinat et inter atriden:
inter peliden festinat et inter atriden:
inter peliden festinat et inter atriden:
 
primus peliden
pelliden
festinet
atridem
 
13      hunc amor, ira quidem communiter urit utrumque;
 
nunc
 
14      quidquid delirant reges, plectuntur achivi.
quidquid delirant reges, plectuntur achivi.
 
quicquid
delyrant
 
15      seditione, dolis, scelere atque libidine et ira
seditione, dolis, scelere atque libidine et ira
 
sedicione
libine
 
16      iliacos intra muros peccatur et extra.  
17       rursus, quid virtus et quid sapientia possit
rursus, quid virtus et quid sapientia possit
rursus, quid virtus et quid sapientia possit
 
rursum
sapiencia
poss&
 
18      utile proposuit nobis exemplar ulixen,
utile proposuit nobis exemplar ulixen,
 
exexplar
ulixemulyxemulyxen
 
19      qui, domitor troiae, multorum providus urbes
 
dominator
 
20      et mores hominum inspexit latumque per aequor,  
21      dum sibi, dum sociis reditum parat, aspera multa
 
soliis
 
22      pertulit, adversis rerum immersabilis undis.
pertulit, adversis rerum immersabilis undis.
 
adversuset versis
immersabilis
 
23      sirenum voces, et circae pocula nosti –
sirenum voces, et circae pocula nosti
 
circecirces
novit
 
24      quae si cum sociis, stultus cupidusque, bibisset,
quae si cum sociis, stultus cupidusque, bibisset,
 
que
sotiis
 
25      sub domina meretrice fuisset, turpis et excors,
sub domina meretrice fuisset, turpis et excors,
sub domina meretrice fuisset, turpis et excors,
 
diva
turpis, et excors
exsors
 
26      vixisset canis immundus, vel amica luto sus.
 
immundus
 
27      nos numerus sumus, et fruges consumere nati, –
 
frugis
 
28      sponsi penelopae, nebulones alcinoique –
sponsi penelopae, nebulones alcinoique
 
penelopepenelopes
alcinoique,
 
29      in cute curanda plus aequo operata iuventus,
in cute curanda plus aequo operata iuventus,
 
equo
operosa
 
30      cui pulchrum fuit in medios dormire dies, et
cui pulchrum fuit in medios dormire dies, et
 
qui
pulcrum
 
31      ad strepitum citharae cessatum ducere somnum.
ad strepitum citharae cessatum ducere somnum.
ad strepitum citharae cessatum ducere somnum.
ad strepitum citharae cessatum ducere somnum.
ad strepitum citharae cessatum ducere somnum.
ad strepitum citharae cessatum ducere somnum.
 
ad estrepitumastrepitum
chytaraechyttaraecithare
citharae, cessatum, educere curam
cessantemcessantum
cessanti indicere curamcessatam ducere curam
curam
 
32       ut iugulent hominem, surgunt de nocte latrones –
ut iugulent hominem, surgunt de nocte latrones –
 
homines
vigilant
 
33      ut te ipsum serves, non expergisceris? atqui
ut te ipsum serves, non expergisceris? atqui
 
te ipsum ut serves
atqueatquin
 
34      si noles sanus, curres hydropicus; et ni
si noles sanus, curres hydropicus; et ni
si noles sanus, curres hydropicus; et ni
 
nolisoles
curesquaeres
hidropicus
 
35      posces ante diem librum cum lumine, si non  
36      intendes animum studiis et rebus honestis,
 
intendasintendens
 
37      invidia vel amore vigil torquebere. nam cur  
38      quae laedunt oculum festinas demere; siquid
quae laedunt oculum festinas demere; siquid
quae laedunt oculum festinas demere; siquid
quae laedunt oculum festinas demere; siquid
 
que
ledunt
oculos
siquod
 
39      est animum, differs curandi tempus in annum?
est animum, differs curandi tempus in annum?
 
difers
curanti
 
40      dimidium facti qui coepit habet – sapere aude,
 
cepit
 
41      incipe! vivendi qui recte prorogat horam
 
qui recte vivendiquis recte vivendi
 
42      rusticus exspectat dum defluat amnis; at ille
rusticus exspectat dum defluat amnis; at ille
rusticus exspectat dum defluat amnis; at ille
rusticus exspectat dum defluat amnis; at ille
 
expectat
fluat
amtnis
illi
 
43      labitur, et labetur in omne volubilis aevum.
labitur, et labetur in omne volubilis aevum.
 
involuibus omne
aevom
 
44      quaeritur argentum, puerisque beata creandis
 
queritur
 
45      uxor, et incultae pacantur vomere silvae;
uxor, et incultae pacantur vomere silvae;
 
inculte
peraranturplacantur
 
46      quod satis est cui contingit – nihil amplius optet.
quod satis est cui contingit – nihil amplius optet.
quod satis est cui contingit – nihil amplius optet.
 
contigeritcontigitcontigit, hiccontigit, iscontinget
nichilnil
opte etoptes
 
47      non domus et fundus, non aeris acervus et auri
non domus et fundus, non aeris acervus et auri
 
eris
acervos
 
48      aegroto domini deduxit corpore febris,
aegroto domini deduxit corpore febris,
aegroto domini deduxit corpore febris,
 
domui
deducetdeducitdeducunt
febremfebres
 
49      non animo curas; valeat possessor oportet,  
50      si comportatis rebus bene cogitat uti.
 
comporatis
 
51      qui cupit aut metuit iuvat illum sic domus et res
qui cupit aut metuit iuvat illum sic domus et res
 
ac
ac res
 
52      ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram,
ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram,
ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram,
 
lyppumpicte tabuletabulae pictae
tomenta
podagrapodagrum
 
53      auriculas citharae collecta sorde dolentis.
auriculas citharae collecta sorde dolentis.
 
citharecytharae
dolentes
 
54      sincerum est nisi vas, quodcumque infundis acescit.
sincerum est nisi vas, quodcumque infundis acescit.
sincerum est nisi vas, quodcumque infundis acescit.
 
est
infundit
acesitacessitacestitascessit
 
55       sperne voluptates – nocet empta dolore voluptas;
 
semper voluptates nocentsperne voluptates: nocet
empta
 
56      semper avarus eget – certum voto pete finem.  
57      invidus alterius macrescit rebus opimis;
 
marcescitmascrscit
 
58      invidia siculi non invenere tyranni
 
invida
 
59      maius tormentum. qui non moderabitur irae
maius tormentum. qui non moderabitur irae
 
magis
aevumiram
 
60      infectum volet esse dolor quod suaserit et mens,
infectum volet esse dolor quod suaserit et mens,
 
velet
amensex mens
 
61      dum poenas odio per vim festinat inulto.  
62      ira furor brevis est: animum rege; qui nisi paret,
 
bevis
 
63      imperat: hunc frenis, hunc tu compesce catena.
imperat: hunc frenis, hunc tu compesce catena.
imperat: hunc frenis, hunc tu compesce catena.
 
impera et hunc
compesce
at eniscateniscathenacathenis
 
64      fingit equum tenera docilem cervice magister
fingit equum tenera docilem cervice magister
 
fingite cum
aequumecumequmhaequum
 
65      ire, viam qua monstret eques; venaticus ex quo
ire, viam qua monstret eques; venaticus ex quo
ire, viam qua monstret eques; venaticus ex quo
 
quam
monstratmostret
aequaes
 
66      tempore cervinam pellem latravit in aula
tempore cervinam pellem latravit in aula
tempore cervinam pellem latravit in aula
 
cervinam pellem latravit tempore
pellampuellam
laceravit
 
67      militat in silvis catulus. nunc adbibe puro
 
adibe
 
68      pectore verba, puer, nunc te melioribus offer –
 
pectorae
 
69      quo semel est imbuta recens servabit odorem
quo semel est imbuta recens servabit odorem
 
imputainbuta
recens
 
70      testa diu. quodsi cessas aut strenuos anteis,
 
sternnuus
 
71      nec tardum opperior nec praecedentibus insto.
nec tardum opperior nec praecedentibus insto.
nec tardum opperior nec praecedentibus insto.
 
operior
naec praecedentibusne praecedentibus
precedentibus
 

TESTIMONIA


Ln. 1. cf Ausonius periocha 1 in Iliadem: ‘si Homerum scriptorem Troici belli eatenus, qua Iliadem suam incipit quaque finit, percenseamus ...’

Ln. 1—4. cf. Ioannes Saresber. metalog. 1, 22: ‘gloriatur Horatius se virtutis causa relegisse Homerum, qui quid sit — dicit’

Ln. 1—16. exceptis v. 5 et ‘Nestor — utrumque’ Ioannes Saresberensis policrat. 7, 9

Ln. 2. ‘dum tu (te Porph.) declamas Romae’ Porph. ad u. 64

Ln. 3. cf ecbas. captiv. v. 717: ‘novit quid pulcrum, quid turpe, quid utile, falsum’

Ln. 3. vita Heinrici IIII. c. 2 [Pertz. XIIII = XII 272]: ‘... quid honestum, quid turpe, quid utile, quid non ...’

Ln. 3 sq. cf Ioannes Victoriensis 5, 3 p. 393 B.: ‘sicut Oratius de Homero dicit: qui — dicit’

Ln. 14. florileg. Nostradam. Otto Frisingensis prolog. lib. II p. 17

Ln. 16. ‘Yliacos — extra’ Ioannes Victoriensis 5, 1 p. 383 B.

Ln. 23. ‘Circae pocula’ memorat etiam Symmachus epist. I 47

Ln. 25. Servius ad Aen. VII 19

Ln. 25. glossarium Mai classic. auct. VIII 102

Ln. 26. ‘et amica luto sus’ Servius ad georg. 1400 idem ad Aen. VIII 83

Ln. 26. Isidorus orig. XII 1, 25

Ln. 26. cf Lactantius instit. III 8, 9: ‘obscenus canis aut sus ille lutulentus’ idem epit. div. instit. c. 37: ‘satius omnino non esse, quam post hominum formam, vel suem vel canem viuvre?’

Ln. 27. ‘fruges — nati’ schol. Ã ad epist. 14, 16.

Ln. 27. Willelmus vita s. Thomae I 197 ed. Giles.

Ln. 27 sq. Priscianus instit. V1 17, 88: VII 4, 12

Ln. 27—70. ‘Nos numerus — Testa diu’ florileg. Nostradam.

Ln. 28. imitatus est Ausonius epist. 9, 13—15: ‘nam mihi non Saliare epulum, nun cena dapalis, qualem Penclop(a)e nebulonum mensa procorum Alcinoique habuit nitidae cutis uncta iuventus’

Ln. 28. cf etiain Gellius XVIIII 9, 8

Ln. 28 sq. ‘ebulotis Alcinoique in cute curam da plus aequo p. i.’ (in. Porf.) sic mendose Porph. ad epist. I 15, 24

Ln. 32. Servius ‘de nocte latrones’ cod. Ber<...> 172

Ln. 32. Servius ad Georg. I 287

Ln. 32—37. ‘ut iugulent — torquebere’ Reinerus vita Euracli 2 ap. mon. Germ. SS. XX p. 562

Ln. 34—37. ‘ut te ipsum — torquebere’ Reineri de ineptiis cuiusdam idiotae libellus [mon. Germ. SS. XX p. 600]

Ln. 36. ‘intendant — honestis’ Ioannes Victoriensis 6. 11 p. 446 B.

Ln. 36. cf Hieronymus comment. in Zachariam II 6 [Vallars. VI 826] Horatio non nominato: ‘dimidium facti qui bene coepit (cepit) habet’

Ln. 36. item hunc versum laudat Vincentius Bellovacensis specul. histor, VII 68 inter ‘flosculos epistolarum Oratii’

Ln. 36. Ausonius epigr. 81: ‘incipe: dimidium facti est coepisse’

Ln. 40. cf Auson. de conexis p. 198 Bip.: ‘incipe, quidquid agas! pro toto est prima operis pars’

Ln. 40. ‘et quod ait Horatius: sapere aude: ne non te ratio subiuget prius quam metus’ Augustin. de quantit. animae 41 [t. I 421 Ben.]

Ln. 42. imit. Iuvenalis 14, 25 sq.: ‘rusticus expetctas, ut non sit adultera Largae filia’

Ln. 42 sq. Ioannes Saresberiensis epist. 263

Ln. 43. cf Ovid. met. X 519: ‘labitur occulte fallitque volatilis aetas’

Ln. 47 sq. Hildebertus moral. philosoph. p. 988

Ln. 51 sq. ‘qui capit (sic) — podagram’ Hildebertus moral. philos. p. 988

Ln. 53. ‘collecta sorde dolentis’ Probi appendix p. 195 K.

Ln. 54. florilegium Parisin. 8818-a; glossarium Mai class. auct. VIII 15

Ln. 54. ecbasis captivi v. 321

Ln. 54. Reineri vita Reginardi 1 [mon. Germ. SS. XX p. 571]

Ln. 54—60. ‘sincerum est vas, ei si quodcunque infundas — et mens’ Hildebertus moral. philos. p. 980

Ln. 55. Hieronymus adversus Iovinianum II c. 12 [Vallars. II 342-a]

Ln. 55. Ioannes Saresber. policrat. 8, 6 Hieronymum laudane

Ln. 56. ‘semper avarus eget’ Hieronymus comm. in Ecclesiasten c. 5 [Vallars. III 430-c]

Ln. 56. Isidorus orig. X s. v.

Ln. 56. ‘avarus’ Columbanus ad Sethum v. 37; florileg. Paris. 8818-a; in Aquigrano palatio v. 67 ed. Dümmler. [Haupt. antiqu. Germ. annal. XII 463]

Ln. 56. ‘certum — finem’ Ioannes Saresberiensis policr. VII 23

Ln. 57. Lactantius ad Statii Theb. I 127

Ln. 57—59. ‘invidus — tormentum’ florilegium Paris. 8818-a

Ln. 57. Vincentius Bellovacensis specul. histor. VII 68; sed utrobique et in florileg. Nostradam. post v. 57 hic legitur pentameter: ‘et videt illius prospera cum lacrimis’

Ln. 58 sq. cf Ioannes Saresberiensis policr. VII 24: ‘nec leve tormentum credas (sc. invidiam), quo nullum gravius potuerunt Siculi excogitare tyranni’

Ln. 61. om. floril. Nostrad.

Ln. 62. cf Seneca de ira II, 2: ‘quidam ex sapientibus viris iram dixerunt brevem insaniam’

Ln. 62 sq. floril. Par. 8818-a Hildeb. mor. phil. p. 980

Ln. 62 sq. Vincent. Hell. specul. histor. VII 68

Ln. 66 sq. cf Willelmus vita s. Thomae [Giles. I 183]: ‘cervinam pellem postquam latravit in aula, militat in sylvis catulus’

Ln. 66. Servius ad Aen. VII 480: ‘cervinam catulus pellem latravit in aula’

Ln. 67—70. ‘nunc adbibe — diu’ Reineri vita Wolbodonis 1 [mon. Germ. SS. XX p. 665]

Ln. 68—70. ‘nunc te — diu’ Hildebertus moral. philos. p. 983

Ln. 69. florilegium Paris. 8069 omisso ‘est’

Ln. 69 sq. ‘quo — diu’ Augustinus de civit. I 3

Ln. 69 sq. florilegium Paris. 8818-a

Ln. 69 sq. Vincentius Bellovacensis specul. histor. VII 68

Ln. 69 sq. Ioannes Saresberiensis policrat. VI 4 metalog. II 7

Ln. 69 sq. Hincmarus Remensis epist. ad Carolum III Crassum c. 1 [historiae Francorum scriptor. ed. du Chesne II 485-b]

Ln. 69 sq. idem ad episcopos quosdam Franciae epist. c. 1 [II 487-c]

Ln. 69 sq. vita s. Anselmi c. 4 [Giles. V 314]

Ln. 69 sq. cf Ioannes Saresberiensis policr. VII 9: ‘quoniam et testa divitius servat odorem eius, quo semel est imbuta recens’

Ln. 69 sq. Hieronymus epist. 10 ad Paulum [Vallars. I p. 25-a]: ‘etiamsi aqua plena sit, tamen eundem odorem lagoena servat, quo dum rudis esset, imbuta est’

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII