Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

varia lectio et testimonia


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra
1       prima dicte mihi, summa dicende camena,
 
dicendi
 
2      spectatum satis et donatum iam rude quaeris,
 
queris
 
3      maecenas, iterum antiquo me includere ludo?
maecenas, iterum antiquo me includere ludo?
 
mecenasmicenas
inducerereddere
 
4      non eadem est aetas, non mens. veianius, armis
non eadem est aetas, non mens. veianius, armis
 
aeadem
aetas eadem
 
5      herculis ad postem fixis, latet abditus agro,
 
additus
 
6      ne populum extrema totiens exoret harena.
ne populum extrema totiens exoret harena.
ne populum extrema totiens exoret harena.
ne populum extrema totiens exoret harena.
 
nec
tociens
exornet
arænaarena
 
7      est mihi purgatam crebro qui personet aurem:  
8      “solve senescentem mature, sanus, equum, ne
 
aequum
 
9      peccet ad extremum ridendus et ilia ducat.”  
10       nunc itaque et versus, et cetera ludicra pono:
nunc itaque et versus, et cetera ludicra pono:
 
utique
caetera
 
11      quid verum atque decens curo et rogo, et omnis in hoc sum,  
12      condo et compono quae mox depromere possim.
condo et compono quae mox depromere possim.
 
conde
compono
 
13      ac ne forte roges quo me duce, quo lare tuter –  
14      nullius addictus iurare in verba magistri,
 
adductus
 
15      quo me cumque rapit tempestas – deferor hospes.
 
cunque
 
16      nunc agilis fio, et mersor civilibus undis,
 
versor
 
17      virtutis verae custos rigidusque satelles,
virtutis verae custos rigidusque satelles,
 
vereveri
satellis
 
18      nunc in aristippi furtim praecepta relabor,
 
precepta
 
19      et mihi res, non me rebus subiungere conor.
et mihi res, non me rebus subiungere conor.
et mihi res, non me rebus subiungere conor.
 
ac
nunc
 
20      ut nox longa quibus mentitur amica, diesque  
21      longa videtur opus debentibus, ut piger annus
 
lenta
 
22      pupillis quos dura premit custodia matrum:
 
patrum
 
23      sic mihi tarda fluunt ingrataque tempora, quae spem tempora quae spemtemporaque vespem
 
24      consiliumque morantur agendi naviter id quod
 
gnaviter
 
25      aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque,
aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque,
 
aequae
aeque ... aeque – aequem ... æquem
 
26      aeque neglectum pueris senibusque nocebit.
aeque neglectum pueris senibusque nocebit.
aeque neglectum pueris senibusque nocebit.
aeque neglectum pueris senibusque nocebit.
 
aequem
neclectum
senibus puerisque
senibusquae
 
27      restat ut his ego me ipse regam solerque elementis –
 
rogam
 
28      non possis oculo quantum contendere lynceus,
non possis oculo quantum contendere lynceus,
 
oculisoculos
linceus
 
29      non tamen idcirco contemnas, lippus, inungi;  
30      nec, quia desperes invicti membra glyconis,
nec, quia desperes invicti membra glyconis,
nec, quia desperes invicti membra glyconis,
 
non
desperas
clyconisgliconis
 
31      nodosa corpus nolis prohibere cheragra.
nodosa corpus nolis prohibere cheragra.
 
nolis corpus
chiragrachyragraciragracyragra
 
32      est quadam prodire tenus, si non datur ultra.
est quadam prodire tenus, si non datur ultra.
 
aliquaquodamquoddamquondam
ire
 
33      fervet avaritia miseroque cupidine pectus –
fervet avaritia miseroque cupidine pectus –
fervet avaritia miseroque cupidine pectus –
 
avaricia
miseraque
cupine
 
34      sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem
 
linire
 
35      possis, et magnam morbi deponere partem.  
36      laudis amore tumes – sunt certa piacula, quae te
laudis amore tumes – sunt certa piacula, quae te
laudis amore tumes – sunt certa piacula, quae te
 
tumens
certe
quete
 
37      ter pure lecto poterunt recreare libello.  
38      invidus, iracundus, iners, vinosus, amator,
 
erisinhers
 
39      nemo adeo ferus est ut non mitescere possit,
 
mittescere
 
40      si modo culturae patientem commodet aurem.
 
pacientem
 
41       virtus est vitium fugere, et sapientia prima
virtus est vitium fugere, et sapientia prima
 
vicium
sapiencia
 
42      stultitia caruisse. vides quae maxima credis
 
stulticia
 
43      esse mala – exiguum censum turpemque repulsam
 
laborem
 
44      quanto devites animi capitisque labore.
 
dolaboredolorepericlo
 
45      impiger extremos curris mercator ad indos,
impiger extremos curris mercator ad indos,
 
impiger
currit
 
46      per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes:
per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes:
per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes:
per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes:
 
pauperie
fugens
tela
ignes
 
47      ne cures ea quae stulte miraris et optas,
ne cures ea quae stulte miraris et optas,
 
que
stultae
 
48      discere, et audire, et meliori credere non vis?
 
dicere
 
49      quis circum pagos et circum compita pugnax
 
competaconpita
 
50      magna coronari contemnat olympia, cui spes,
magna coronari contemnat olympia, cui spes,
magna coronari contemnat olympia, cui spes,
 
contempnatcontemptata
olimpia
pes
 
51      cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae?
cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae?
cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae?
cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae?
 
cum
conditio
pondere
palme
 
52      vilius argentum est auro, virtutibus aurum.
 
est argentum auroest auro argentum
 
53      “o cives, cives, quaerenda pecunia primum est;
“o cives, cives, quaerenda pecunia primum est;
 
querenda
est
 
54      virtus post nummos” – haec ianus summus ab imo
virtus post nummos” – haec ianus summus ab imo
virtus post nummos” – haec ianus summus ab imo
 
numos
hechoc
cianus
 
55      prodocet, haec recinunt iuvenes dictata senesque
prodocet, haec recinunt iuvenes dictata senesque
 
edocetpaedocetperdocetpredocet
iuvenesquesenesque et
 
56      [laevo suspensi loculos tabulamque lacerto.]
[laevo suspensi loculos tabulamque lacerto.]
[laevo suspensi loculos tabulamque lacerto.]
 
levo
tabulasque
lacerno
 
57      est animus tibi, sunt mores, est lingua fidesque,
 
ast linguaet lingualigngua,
 
58      sed quadringentis sex septem milia desunt –
sed quadringentis sex septem milia desunt
 
setsi
desint
 
59      plebs eris. at pueri ludentes “rex eris” aiunt,
 
plepsples
 
60      “si recte facies.” hic murus aeneus esto –
“si recte facies.” hic murus aeneus esto –
 
facias
aneus
 
61      nil conscire sibi, nulla pallescere culpa.
nil conscire sibi, nulla pallescere culpa.
nil conscire sibi, nulla pallescere culpa.
 
nichilnon
conscirebiconsire
at sibitibi
 
62      roscia, dic sodes, melior lex an puerorum est
 
est
 
63      nenia, quae regnum recte facientibus offert,
 
noenia
 
64      et maribus curiis et decantata camillis?
 
decanta
 
65      isne tibi melius suadet, qui “rem facias, rem,
isne tibi melius suadet, qui “rem facias, rem,
isne tibi melius suadet, qui “rem facias, rem,
 
hisne
suades
qui rem faciasrem tibi facias rem
 
66      si possis, recte, si non, quocumque modo, rem” –
si possis, recte, si non, quocumque modo, rem” –
 
recte
quocunque
 
67      ut propius spectes lacrimosa poemata pupi,
 
puppi
 
68      an qui fortunae te responsare superbae
an qui fortunae te responsare superbae
an qui fortunae te responsare superbae
 
fortune
taetu
superbe
 
69      liberum et erectum praesens hortatur et aptat?
liberum et erectum praesens hortatur et aptat?
liberum et erectum praesens hortatur et aptat?
 
presens
ortatur
optat
 
70       quodsi me populus romanus forte roget cur  
71      non ut porticibus sic iudiciis fruar isdem
non ut porticibus sic iudiciis fruar isdem
non ut porticibus sic iudiciis fruar isdem
 
porticipicibus
iudicisiuditiis
idem
 
72      nec sequar aut fugiam quae diligit ipse vel odit,
nec sequar aut fugiam quae diligit ipse vel odit,
nec sequar aut fugiam quae diligit ipse vel odit,
nec sequar aut fugiam quae diligit ipse vel odit,
 
ne
acet
quequem
colitque
 
73      olim quod vulpes aegroto cauta leoni
olim quod vulpes aegroto cauta leoni
 
vulpes
agrotoegroto
 
74      respondit referam: “quia me vestigia terrent,  
75      omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum.”
 
spectancia
 
76      belua multorum es capitum, nam quid sequar aut quem?
belua multorum es capitum, nam quid sequar aut quem?
belua multorum es capitum, nam quid sequar aut quem?
 
bellua
est
quaeque
 
77      pars hominum gestit conducere publica, sunt qui
 
par
 
78      frustis et pomis viduas venentur avaras,
frustis et pomis viduas venentur avaras,
 
crustisfructibusfructisfruistis
poms
 
79      excipiantque senes, quos in vivaria mittant;
excipiantque senes, quos in vivaria mittant;
excipiantque senes, quos in vivaria mittant;
 
excipiuntque
nivariavinaria
mitantmutant
 
80      multis occulto crescit res fenore. verum
multis occulto crescit res fenore. verum
 
res crescit
faenorefoenorevenere
 
81      esto aliis alios rebus studiisque teneri –
esto aliis alios rebus studiisque teneri –
esto aliis alios rebus studiisque teneri –
 
alios aliis
studiis rebusque
studiisve
 
82      idem eadem possunt horam durare probantes?
idem eadem possunt horam durare probantes?
 
possuntne
hora
 
83      “nullus in orbe sinus bais praelucet amoenis” –
“nullus in orbe sinus bais praelucet amoenis” –
“nullus in orbe sinus bais praelucet amoenis” –
 
urbe
baiis
prælu&prelucet
 
84      si dixit dives, lacus et mare sentit amorem
 
locus
 
85      festinantis eri; cui si vitiosa libido
festinantis eri; cui si vitiosa libido
festinantis eri; cui si vitiosa libido
 
heri
cuius vitiosa
viciosa
 
86      fecerit auspicium: “cras ferramenta teanum
fecerit auspicium: “cras ferramenta teanum
fecerit auspicium: “cras ferramenta teanum
 
faecerit
auspitiumaut spicium
teannum
 
87      tolletis, fabri”; lectus genialis in aula est –  
88      nil ait esse prius, melius nil caelibe vita;
nil ait esse prius, melius nil caelibe vita;
 
ait
celibe
 
89      si non est, iurat bene solis esse maritis.  
90      quo teneam voltus mutantem protea nodo?
quo teneam voltus mutantem protea nodo?
quo teneam voltus mutantem protea nodo?
quo teneam voltus mutantem protea nodo?
 
vultumvultus
nodo mutantem prothea vultus
motantem
prothea
 
91      quid pauper? ride – mutat cenacula, lectos,
quid pauper? ride – mutat cenacula, lectos,
quid pauper? ride – mutat cenacula, lectos,
quid pauper? ride – mutat cenacula, lectos,
quid pauper? ride – mutat cenacula, lectos,
 
quod
quid? pauper ride! mutatquid pauper? ride: mutat
rides
ride
motat
caenacula
 
92      balnea, tonsores; conducto navigio aeque
 
æquæ
 
93      nauseat ac locuples, quem ducit priva triremis.
nauseat ac locuples, quem ducit priva triremis.
nauseat ac locuples, quem ducit priva triremis.
nauseat ac locuples, quem ducit priva triremis.
 
nausiat
anhacut
prima
priva
 
94       si curatus inaequali tonsore capillos
si curatus inaequali tonsore capillos
si curatus inaequali tonsore capillos
si curatus inaequali tonsore capillos
 
sic
curtatuscurvatustonsus
inequali
tensore
 
95      occurri, rides; si forte subucula pexae
occurri, rides; si forte subucula pexae
occurri, rides; si forte subucula pexae
 
occurioccuritoccurritoccurroocurri
subuca
paexae
 
96      trita subest tunicae, vel si toga dissidet impar,
trita subest tunicae, vel si toga dissidet impar,
trita subest tunicae, vel si toga dissidet impar,
 
trito
dissip&
impar
 
97      rides. quid mea cum pugnat sententia secum,
rides. quid mea cum pugnat sententia secum,
rides. quid mea cum pugnat sententia secum,
rides. quid mea cum pugnat sententia secum,
 
quiquod
conpugnat
sentencia
mecum
 
98      quod petiit spernit, repetit quod nuper omisit,
 
petit
 
99      aestuat, et vitae disconvenit ordine toto,
 
estuat
 
100      diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis –
diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis –
diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis
 
edificat
motatmuttat
rotondisrutundis
 
101      insanire putas sollemnia me, neque rides,
insanire putas sollemnia me, neque rides,
 
putat
solemniasollempnia
 
102      nec medici credis, nec curatoris egere
 
aegere
 
103      a praetore dati, rerum tutela mearum
a praetore dati, rerum tutela mearum
 
pretore
dato
 
104      cum sis, et prave sectum stomacheris ob unguem
cum sis, et prave sectum stomacheris ob unguem
 
cum sis et prave sectum stomacheriscum sis. et prave sectum stomacharis
pravae
sed tum
 
105      de te pendentis, te respicientis amici.
 
suspicientis
 
106      ad summam: sapiens uno minor est iove, dives,
 
adsumas
 
107      liber, honoratus, pulcher, rex denique regum,
liber, honoratus, pulcher, rex denique regum,
liber, honoratus, pulcher, rex denique regum,
 
pulcher honoratus
pulcer
dinique
 
108      praecipue sanus, nisi cum pitvita molesta est.
praecipue sanus, nisi cum pitvita molesta est.
praecipue sanus, nisi cum pitvita molesta est.
praecipue sanus, nisi cum pitvita molesta est.
 
precipue
saniis
dum
est
 

TESTIMONIA


Ln. 1. Servius ad eclog. 8, 11

Ln. 2—9. imitatus est Ovidins trist. IIII 8, 19 sqq.: ‘ne cadat et multas palmas inhonestet adeptus, languidus in pratis gramina carpit equus. miles ut emeritis non est satis utilis annis, ponit ad antiquos, quae tulit arma, Lares. sic igitur, tarda vires minuente senecta, me quoque donari iam rude tempus erat’

Ln. 3. cf ‘antiquo iterum ludo inclusus.. .’ Magistri Conradi canonici Thuricensis fabularius, nov. mus. Helvet. V p. 40

Ln. 4 sq. ‘Veianius — fixis’ Servius ad Aen. I 248

Ln. 8—11. florileg. Nostradam.

Ln. 12. schol. Veronens. Vergil. eclog. 6, 7 p. 73 K.

Ln. 17. Willelmus, vita S. Thomae [ap. Giles. I 307]

Ln. 17. imit. anonymus auctor satirae de lite v. 118: ‘si index custos rigidus legisque magister’ apud Barth. adversar. 7, 18

Ln. 19. Porph. ad epist. I 10, 40

Ln. 19. Hildebertus moral. philos. 991

Ln. 19—21. florileg. Nostradam.

Ln. 23 sq. floril. Nostr.

Ln. 24—26. ‘id — nocebit’ Io. Victor. VI 6, 429

Ln. 26. floril. Nostr.

Ln. 26. cf ecbasis captivi n. 1175: ‘aeque neglectum pueris senibusve nocivum’

Ln. 28. schol. Vossian. Lucan. VI 672 florileg. Nostradam.

Ln. 30—63. florilegium Nostradamense

Ln. 32. Alcuinus de divinis officiis lib. c. 18 p. 1190-a

Ln. 33. cf Columbanus ad Hunaldum v. 7: ‘ardet avaritia caecaque cupidine pectus’

Ln. 33. idemque ad Sethum v. 45: ‘non misera capitur caecaque cupidine rerum’ (cod. Parisin. 8303 saec. X)

Ln. 36 sq. Augustinus de civit. d. V 13 epist. IIII 231, 3 [II p. 1024]

Ln. 39. florilegia Parisina 8069 et 8818-a

Ln. 39. Vincentius Bellovacensis specul. histor. VII 68

Ln. 39 sq. imit. Lactantius de mortibus persecutorum 3: ‘nulla denique — mitesceret’

Ln. 41. ‘virtus — fugere’ Quintil. inst. VIIII 3, 10

Ln. 41. floril. Par. 8069

Ln. 41. vituperavit Lactant. VI 5, 12

Ln. 41. Io. Saresber. met. 4, 30

Ln. 41. cf Quintil. inst. VIII 3, 41: ‘prima virtus est vitio carere’

Ln. 41. Iuvenalis 13, 189: ‘prima docet rectum sapientia’

Ln. 41 sq. ‘virtus — caruisse’ floril. Paris. 8818-a

Ln. 45. floril. Par. 8818-a

Ln. 45. Pseudoacron volgatus ad art. poet. 117, non scbol. Ã im. Statius s. in 2, 91: ‘non vel ad ignotos ibam comes inpiger Indos’

Ln. 45 sq. Vincentius Bellov. spec. hist. VII 68

Ln. 48. cf ecbas. captiv. v. 1129: ‘dicere et audire et meliori credere non vis’

Ln. 50. Priscianus instit. XVIII 27, 284: Attici *στέφεται τῷδε καὶ τόδε*. et Romai ‘coronatur illam rem’ et ‘illa re’, quomodo etiam ‘inducitur’ Horatius: ‘coronari Olympia’

Ln. 52. Columbanus ad Hunaldum v. 9

Ln. 52. Petrus abbas Cluniacensis epist. I 6 [biblioth. Cluniac. p. 628]

Ln. 53. Vincentius Bellovacensis specul. histur. VII 68

Ln. 53. Petrus Cluniacensis epist. I 6

Ln. 53 sq. ‘o — nummos’ florilegium Paris. 8818-a

Ln. 54 sq. ‘haec — prodocet’ schol. Ã epist. I 20, 1

Ln. 58 sq. cf Iuvenalis 5, 132 sqq.: ‘quadringenta tibi siquis deus aut similis dis et melior fatis donaret homuncio: quantus ex nihilo fieres?’

Ln. 59. plebs eris] cf. Gualtheri Alex. V 507: ‘respectu principis huius plebs erit’

Ln. 59 sq. ‘pueri — facies’ Ioannes Victoriensis 4, 1 p. 360 B.

Ln. 60. cf Isidorus origin. VIIII 3, 4: ‘reges a regendo ... recte igitur faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Unde et apud veteres tale erat proverbium: rex eris, si recto facias: si non facias, non eris’

Ln. 61. vita Norberti archiepiscopi Magdeburg. additam. [Pertz. XIIII = XII p. 706]

Ln. 62 sq. ‘puerorum — que — offert’ Ioannes Victoriensis 4, 1 p. 860 B.

Ln. 65 sq. florileg. Nostradam.

Ln. 67. cf Arnobius IIII c. 9: ‘quis ad extremum deam Pecuniam esse credat, quam velut maximum numen vestrae indicant litterae donare anulos aureos, loca in ludis atque in spectaculis priora e. q. s.’

Ln. 67. cf Augustin. de civit. dei VII 3: ‘obscurata est dea Pecunia ... cur dea Pecunia Minervae praelata non est?’

Ln. 68—70. florileg. Nostradam.

Ln. 69. cf Seneca de vita beata 4 (beatam vitam dicit): ‘liberum animum et erectum et interritum ac stabilem, extra metum, extra cupiditatem positum’

Ln. 72—80. florileg. Nostradam.

Ln. 73. ‘et Horatius no in poemate quidem humilem generis huius usum patuit in illis versibus: ‘quod dixit aegroto catta leoni’’

Ln. 73. Quintiliani codd. instit. V 11, 20

Ln. 73—75. omisso ‘referam’ Thomas Cantuar. epist. 391 [IIII p. 299 Giles.]

Ln. 74 sq. cf Seneca de vita beata c. 28: ‘nec viam bonam ac malam per se aestimans, sed turba vestigiorum, in quibus nulla sunt redeuntium?’

Ln. 76. cf ecbas. captiv. v. 440: ‘belua multorum capitum visis moribundum?’

Ln. 82—100. florileg. Nostradam.

Ln. 85. cf Ausonius epigr. 71, 2: ‘repperit obscenas veneres vitiosa libido’

Ln. 87. cf glossarium Mai class. auct. VIII 260: ‘genialis lectus, ubi sponsus et sponsa cubant’

Ln. 90. Hildebertus moral. philosoph. p. 980.

Ln. 90. cf Appuleius Osanni p. 7: ‘sed et Horatius eos, qui facile vertunt sententiam et (nec?) deprehendi facile possunt, Proteos vocat’

Ln. 93. ‘nauseat — prima triremis’ glossarium Mai tribus locis [classic. auctor. VIII 381. 494. 580]

Ln. 94—97. ‘si — rides’ [Rufinianus] de schematis lexeos § 18 p. 52 Halm.

Ln. 95 sq. ‘si — tunicae’ glossarium Mai [classic. auctor. VIII 525]

Ln. 95. cf Hieronymus adversus lovinianum lib. II c. 21 [Vallars. II 357-e]: ‘tunc pexa tunica et nigra subucula vestiebaris’

Ln. 97 sq. ‘mea pugnat — repellit — omisit’ Hildebertus moral. philos. p. 980

Ln. 97—100. Vincentius Bellovacensis specul. histor. VII 68

Ln. 98. cf Seneca de vita beata c. 28: ‘fluctuamus aliudque ex alio comprehendimus: petita relinquimus, relicta repetimus’

Ln. 99 sq. ‘diruit — rotundis. aestuat — toto’ Hieronymus comment. in Ecclesiasten c. 3 [Vallars. Ill 409-c]

Ln. 100. Hildebertus moral. philos. p. 980 ‘diruit edificat’ Wernherus de Elmendorf. 831 [German. antiqu. ann. IIII 307 H.]

Ln. 103. cf vita Benedicti abbatis Clusensis c. 8 [Pertz. XIIII = XII 202]: ‘rerum tutela nostrarum’

Ln. 106. cf Ovidius metam. XV 858 de Augusto: ‘sic et Saturnus minor est Iove’

Ln. 106—108. florileg. Nostradam.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII