Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

carmina i xxxvii


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra

Nunc est bibendum, nunc pede libero

pulsanda tellus, nunc Saliaribus

ornare pulvinar deorum

tempus erat dapibus, sodales.

 

5 antehac nefas depromere Caecubum

cellis avitis, dum Capitolio

regina dementis ruinas

funus et imperio parabat

 

contaminato cum grege turpium

10 morbo virorum, quidlibet inpotens

sperare fortunaque dulci

ebria. sed minuit furorem

 

vix una sospes navis ab ignibus

14 mentemque lymphatam Mareotico

15 redegit in veros timores

Caesar ab Italia volantem

 

remis adurgens, accipiter velut

mollis columbas aut leporem citus

venator in campis nivalis

20 Haemoniae, daret ut catenis

 

fatale monstrum: quae generosius

perire quaerens nec muliebriter

expavit ensem nec latentis

classe cita reparavit oras,

 

25 ausa et iacentem visere regiam

voltu sereno, fortis et asperas

tractare serpentes, ut atrum

corpore conbiberet venenum,

 

deliberata morte ferocior:

30 saevis Liburnis scilicet invidens

privata deduci superbo

non humilis mulier triumpho.

 


Composuit: 724 A.U.C. (30 ÂÑ). Systema: alcaicum. Nomenclatura: 5 Caecubum (Ager Caecubus); 6 Capitolium; 7 Cleopatra; 14 Mareoticum Vinum; 16 Augustus (C. Iulius Caesar Octavianus); 16 Italia; 20 Haemonia; 30 Liburnia



PORPHYRIONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


1. nvnc est bibendvm. Hac ode laetitiam profitetur suam poeta ob uictoriam Actiacam Augusti, cum <M>. Antonium apud Actium promunturium nauali proelio superauit, ac deinde Alexandriam cepit.

2. nvnc [saliaribus]

1. pede libero pvlsanda tellvs. Id est libere tripudiandum est ac per hoc ludendum.

2. nvnc saliaribvs ornare pvlvinar d. t. e. d. s. [s]. Sacerdotales [s]c[a]enae, quas Salii faciunt, dicuntur esse amplissimi apparatus. Vnde in prouerbio est Saliares cenas dicere opiparas et copiosas.

5. ante hanc nefas depromere c. c. a. Belle per cellas auitas uinum uetustum significat.

8. fvnvs et imperio parabat. Funus pro exitio positum. [Imperio] autem utique Romano intellegendum.

9. contaminato c. g. Id est, cum grege spadonum, quos Cleopatra satellites et cubicularios habebat, quos morbo turpes dixit, quia fere hi effeminati sunt.

11. fortvnaqve dvlc. e. Hoc est: fortunae successu demens et inconsulta.

12. sed minvit fvrorem vix vna sospes navis ab ignibvs. [Vna nauis], qua scilicet effugit uicta ab Augusto, sed [unam nauem] ὑπερβολικῶς dictum accipe.

14. mentemqve lymfatam mareotico. // redegit in veros timores. Mareotis palus esse dicitur in Aegypto, unde uinum Mareoticum dicitur. Ergo ‘lymfatam mentem Mareotico’ ex ebrietate uesanam accipe.

19. in campis nivalis hemoniae. Hemonia dicitur ab Hemone monte, quem niualem merito appellauit, quia est frigidissimus.

20. daret vt catenis f. m. [Fatale] monstrum aut[em] a fato sibi seruatum aut detestabile. An dictum hoc accipiamus: ‘Quasi decreto fatorum nobis obiectum’?

22. nec mvliebriter expavit ensem. Non tamquam ense perierit Cleopatra, sed significat eam tam praestantem animi fuisse, ut ensem quoque non timuerit.

23. nec latentis classe cita reparavit oras. Hoc est, nec fugit in latentis, id est intimas, Aegypti regiones, unde uires [inde] repararet.

26. fortis et asperas tractare serpentes. Hoc ideo dicitur, quia serpentem sibi obposuit, cuius morsu perit.

29. deliberata morte ferocior s. l. [Deliberata] utrum pro cogitata positum est, an uero ‘de qua plerique deliberant, id est dubitant’, ut sit hoc perpetuum epitheton mortis? Significat autem [in] ipsius mortis significatione constantissimam fuisse.

30. lybyrnis. Libyrni gens Illyrici ferox, ad moriendum paratissima.

30. scilicet invidens privata d. s. n. h. m. t. [Inuidens] scilicet Augusto, ne captiuitas sua illi gloriosiorem honestioremque triumphum faceret ornatu. Nam et [Titus Libius] refert illam, cum de industria ab Augusto in captiuitate[m] indulgentius tractaretur, idemtidem dicere solitam fuisse: Οὐ θριαμβεύσομαι [id est non triumphabor ab alio].



ACRONIS COMMENTARIVM IN HORATIVM FLACCVM


[CLEOPATRAM ALEXANDRINORVM REGINAM HOSTEM AVGVSTI DEMONSTRAT.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS DIMETER NOVENARIVS IAMBICVS YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. nunc est bibendum. Post bellum ciuile primum imperium Romanorum inter tres diuisum est, ita ut Antonius Orientem, Augustus Gallias, urbem Lepidus optineret. Antonius Augusti sororem habuit uxorem, qua spreta amore ductus Cleopatrae, Ptolom<a>ei sorori, coniunctus est. Qua indignatione Augustus aduersum Antonium et Cleopatram bellum gessit aput Actiacum promunturium et praefecto classis Agrippa superauit Antonium proelio nauali; quo uicto et Alexandriam cepit. Hac ergo ode laetitiam suam significat ob uictoriam Augusti. pede libero. Aut a fuga aut a periculis securo aut lasciuienti.

2. pulsanda tellus. Pedum plausu ferienda. saliaribvs. Saliares cenae, quas Salii faciebant, dicuntur amplissimi apparatus fuisse, unde et in prouerbio erat Saliares cenas dicere opiparas et copiosas.

3. Ordo est: nunc est tempus ornare puluinar deorum Saliaribus dapibus. pvlvinar deorvm. Puluinaria dicebantur aut lecti deorum aut tabulata, in quibus stabant numina, ut eminentiora uiderentur.

4. erat. Pro est. dapibvs sodales. Post consolationem enim hostiis epulabantur, ut (Verg. Aen. XI 740): Lucos uocat hostia pinguis in altos.

5. c<a>ecubum. Vinum uetus.

6. cellis auitis. Antiquis cellis uinariis.

7. regina. Idest Cleopatra, ut [est] (Lucan. X 63): Terruit ilia suo, si fas, Capitolia sistro. Ordo est: dum regina inpotens sperare quidlibet et ebria dulci fortuna parabat funus et dementes ruinas Capitolio et imperio cum grege turpium uirorum contaminato morbo. dementes rvinas. Ypallage, pro ‘ipsa demens’. contaminato cvm grege tvrpivm. [Idest] eunuchorum, quos satellites habuit Cleopatra [(ex Porph.).] Turpium [autem] aut malae uitae aut euiratorum.

10. inpotens. Nimium potens.

11. dulci. Prospera.

12. ebria sed minuet furorem. Elusa fortunae successu et ob hoc demens, inconsulta, inprouida, sicuti ebrii solent.

13. sospes nauis ab ignibus. Aut naui qua fugit Cleopatra, aut per allegoriam ostendit Cleopatram primum corporis sui inlecebris Caesarem cepisse, secundum Antonium, Augustum deinde temptasse, sed eum eius uitasse conplexus; ideo runa sospes nauis ab ignibus.

14. mentemque lymphatam m. Ebrietate insanam. Mareotis in Aegypto palus est, iuxta quam uinum optimum nascitur, quod ex eius uocabulo Mareoticum appellatur [(ex Porph.),] ut (Verg. georg. II 91): Sunt et Mareotides albae et (Stat. Theb. I 264. 265): Mareotica fumat // Coptos. [lymphatam.] Idest insana<m>.

15. in ueros t. Iustos.

16. uolantem. Aut fugientem, ut (Verg. Aen, VIII 224): Pedibus timor addidit alas.. aut nauigantem, ut Verg. Aen. III 124: Pelagoque uolamus [aperto]. Ordo est: Caesar adurgens remis subaudi ‘illam’ uolantem ab Italia, ueluti accipiter urget molles columbas aut citus uenator urget leporem, ut fatale monstrum daret catenis in campis niualis Haemoniae, subaudi a superiori ‘minuit furorem et cetera’.

18. mollis columbas. Aut praeter renitendi uires, aut certe captu faciles, ut Vergilius (Aen. XI 721. 722): Quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto // Consequitur pinnis sublimem in nube columbam.

19. in campis niualis haemoniae. Frigidae et niuosae Thraciae ab H<a>emo monte [(cf. Porph.);] ibi enim pugnatum est; Vergilius (georg. II 488. 489): O qui me gelidis in uallibus Haemi // Sistat.

21. fatale monstrum. ‘Fatalem’ dixit aut turpem, unde et prostantes fatales dicuntur, ut est (Lucan. X 60): Roma<no> non casta malo.. aut uelut monstrum fatis sibi reseruatum, aut fato Romanis subiectum. generosivs. Idest maiori, quam sexus exigebat, animositate.

23. nec latentis c. Fines regni latentes; idest non collegit denuo exercitum ex intimis partibus regni sibi fauentibus.

23. nec latentes classe c. r. h. Perditis enim rebus Cleopatra, dum omnis in auxilium eius Aegyptus conspiraret, ne aut reparato bello ad interiora descendens genti suae existeret grauis, aut occasionem gloriosae mortis effugeret, contempsit amorem uel deuotionem suorum. Quod Vergilius regioni dans in fluminis appellatione retulit Nilum auxilia offerentem (Aen. VIII 5 712. 713): Pandentemque sinus et tota ueste uocantem // Ceruleum in gremium latebrosaque flumina uictus.

25. regiam. Idest regnum suum desperatum et deiectum uultu interrito et ueluti laeto, ut (Verg. Aen. I 209): Spem uultu simulat.

26. fortis. Quae haberet ex desperatione uirtutem.

27. ut atrum Ñ. Ñ u. Cleopatra metu capta, ne duceretur in triumphum, corpori suo serpentes adposuit, quarum interiret ueneno, ut (Verg. Aen.VIII 697): Necdum etiam geminos a tergo respicit angues.

29. ferocior. Promptior saeuis Liburnis fuit ad mortem; illi enim libenter moriuntur. deliberata morte. Aut pro adhuc in cogitatione et tractatu habita posuit, aut pro iam statuta morte, idest decreta, ut (Verg. Aen. IIII 475): Decreuitque mori.

30. saeuis liburnis. Aut saeuis sibi, per quos uicta est, aut saeuis fortibus, ut (Hor. carm. I 12, 43): Saeua paupertas.. (Verg. Am. I 99): Saeuus Hector, (Aen. I 138): Saeuumque tridentem.. aut quia Liburnorum gens ad moriendum prompta dicitur, qua ilia ferocior fuit (Verg. Aen. I 244): Regna Liburnorum. invidens. Augusto inuidens, ne captiuitas sua illi speciosiorem faceret triumphum. Nam et Liuius (perioch. lib. CXXXIII) refert Cleopatram, cum de industria ab Augusto capta indulgentius tractaretur, dicere solitam: ‘Non triumphabor’. Ordo est: scilicet non humilis mulier inuidens priuata deduci superbo triumpho.

31. deduci. Subtrahi.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII