acronis commentarium in horatium flaccum

1. Augusto petenti, ut aliquid sibi opeêøs dedicaret, scribit Horatius ideo se huc usque non fecisse, ne iacturam rei publicae faceret, si uersibus suis Caesarem a re publica seuocaret. Deinde paulatim ad hoc descendit, ut de iudicio temporis queratur, quo antiquos poetas laudamus merito uetustatis, nouos contemnimus, etiam si ueteribus possint esse meliores. Mire ‘solus’; apparet enim deuicto iam Antonio, mortuo Lepido, qui triumuiri cum Augusto fuerant, hanc epistolam ad Caesarem scriptam.

2. Moribus suis, aut quos ciuibus pro lege inposuit, sed melius suis.

5. Sensus: tanti uiri, idest quos consecratio manebat, inuidiam inter suos passi sunt, quanto tu maiorem, cum praesenti tibi largimur honores. Laudata uirtute Caesaris dicit ei soli contigisse, ut inuidiam uiuus uinceret Et est ordo:. Romulus et Liber Pater, dum terras hominumque genus colunt et cetera faciunt, plorauere non respondere fauorem speratum suis meritis, recepti in templa deorum post ingentia facta.

7. Iucunde, dum ea, inquit, faciunt, quae tu, et tamen non fuerunt tam grata.

8. <componvnt>. Finiunt, ut Virgilius ([Aen.] I 374): Ante diem clauso componet Vesper Olimpo.

9. Sensus autem est: tu solus promeruisti in uita templa et diuinos honores sine inuidia, quod nemo imperatorum habuit nisi post mortem. Vnde dicit, quia doluerunt in uita Liber et Castor et Pollux et Romulus, quod populus non redderet eis honorem, quem promeruerunt suis uirtutibus.

10. diram. Herculem dicit, qui inter duodecim nota portenta etiam Hydram exussit. Qui licet tantae uirtutis esset, non caruit inuidia, donec mortuus est.

11. <fatali p: labore>. Mire ‘fatali’; ita enim semper adiunctus Herculi fuit, ut fatalis esse crederetur. Idem ergo expertus est inuidiam non nisi morte compesci. Vt alibi poeta ([carm.] III 24, 31. 32): Virtutem incolumem odimus, // Sublatam ex oculis quaerimus inuidi.

13. <vrit>. Idest inuidiae liuore stimulat.

18. Populus, inquit, Romanus in hac sola re iustus et sapiens est, quod te praefert omnibus ducibus suis omnibusque Graecis, sed in hoc, quod cetera simili ratione non ponderat, stulte agit, dum omnia noua fastidit, quae a poetis scribuntur et quae a iudicibus dictantur, in tantum delectans ueteribus, ut legem Romanam, quae in XII tabulis continetur et foedera sub antiquis regibus facta uel quae Romani fecerunt cum Sabinis uel cum aliis gentibus, libros quoque annales, ubi iura pontificum continebantur, et antiqua uolumina uatum, idest Ennii, Homeri, Neuii, Pacuuii, Accii, Afranii, Terentii aliorumque ita pro uero teneat, quasi Musae ea locutae sint in monte Albano.

23. <tabvlas>. Legis ([leg.] leges) XII quae erant in aerario.

26. <annosa>. Ephexegesis.

28. Ordo uerborum est: si Romani scriptores nouelli eadem trutina pensantur, quia quaeque scripta Graecorum sunt antiquissima uel optima, non est quod multa loquamur. Et est sensus: si Romani poetae eodem examine et iudicio examinantur, quo Graecorum, ut, quanto fuerint antiquiores, tanto sint honorabiliores et cariores, nouelli uero poetae pro nihilo ducantur, nihil restat, nisi ut ea, quae per naturam mutari non possunt, denegemus, dicentes illud esse molle, quod naturaliter durum est, et illud durum, quod naturaliter molle.

28. Si ideo negat populus nouellos poetas bonos esse, quia non sunt antiqui, Gr<a>ecos uero bonos, quia sunt antiqui, nil restat, nisi denegemus ea, quae naturaliter sunt, idest ut os oleae non sit durum et testa nucis, quod contrarium est.

31. Hoc est: si non licet contradicere, negemus etiam ea, quae palam uidentur, idest contra naturam consentiamus. Sensus: si mentiendum est, inquit, quare non et haec nobis assumimus?

34. Hoc est: si temporibus meritum carmina sortiuntur et erunt sicut uina, uelim scire, quotus annus carmen laudabile efficiat.

40. Hoc est: quid de illo poeta dicimus, qui post ilium, qui ante centum annos mortuus est, deficit uno tantum mense posterior?

45. Sicut, inquit, paulatim carpitur cauda equi, quousque tota sit extracta, ita et ego paulatim euellam numerum centum annorum, donec subducto aceruo numeri decipiatur ille, qui per uetustatem temporis laudat poetas et carmen ipsorum et <a>estimat uirtutem carminis numero annorum. Crisippi sillogismi sunt seu dominos ([leg.] pseudomenos) et sorites; seu dominos ([leg.] pseudomenos) est, cum falsitatem ueritate confirmat, ut siquis dicat: dico me mentiri et mentior, uerum igitur dico. Sorites autem. est, cum ultra modum capacitatis adsensionem audientis breui adiectione producit dicendo unum et unum.

48. <in fastos>. Annales. Qui nihil laudat, nisi quod sepultum est et defunctum ac per hoc antiquum.

49. <libitina> Feretrum. <libitina>. Dea Egiptiorum, libidinis dea, quam quidam Venerem infernalem esse dixerunt; tamen et Libitina dictus lectus mortuorum.

50. Ennius, ait, leuiter curare uidetur, hoc est uilior est, quam putabatur, nec (curat quomodo) promissis suis satisfaciat. Nam dixerat in somnis ([leg.] somniis) uidisse se, quod anima Homeri in ipsum per pauonem transisset; sed non ita dicit Ennius, ut Homero similis uideatur. Nam multa leuia et indigna auctoritatis in opere eius inueniuntur. Scribit enim in principio annalium suorum se somnio monitum, quod secundum Pytagorae dogma anima Homeri in corpus suum uenisset. Facete autem somnia Pytagorea dixit, ut ipsum etiam Pytagoram antiquum poetam Ennius licet iunior contempserit et nihil curaret, utrum anima Pytagorae uenisset in corpus suum an non, sciens se non inferiorem, quia, quanto iuniores, tanto perspicatiores.

51. <critici>. Critos iudicium, unde critici iudices singularum rerum. Critici idest iudices, secundum quorum sententiam Ennius sapiens fuit.

52. <qvo promissa cadant e. s. p.?> Quo Pendant ([leg.] tendat), ut possint ([leg.] possit) respondere promissis? Pitagoras enim dixit animas in diuersa corpora transitum facere. Ennius Pyt<h>agorae animam dixit ad se uenisse in somnis ([leg.] somniis), et nihil de philosophia scripsit.

55. Quotiens legentes dubitant, quis prior fuit, licet alter multo antiquior sit, alter nouellus, aequaliter ueneratur ab illis.

56. Accius iunior poeta suo ingenio praecelluit Euripidem, qui fuit altus et sublimis ingenio. <senis>. Sophoclen dicit. <alti>. Euripiden dicit.

57. Afranius togatas comoedias scripsit, hoc est Latinas; nam Graecae palliatae dicebantur. Afranius in libris suis Menandri stilum secutus est, [et] ideo toga illius dicitur ei conuenisse [idest stilus].

58. Epicharmus antiquus comicus Siciliensium erat.

61. <hos ediscit>. Idest antiquiores: Neuium, Sophoclen, Euripidem, Afranium, Epicharmum, discit Roma in scolis et admiratur in theatris, despiciens iuniores, licet ipsi praecellant.

62. Liuius antiquissimus poeta fuit Andronicus, qui primus comoedias scripsit.

67. Ordo: etsi fatetur multa eos ignaue dicere.

68. Iouem imitatur in suo iudicio recte iudicans reprehendendo ueteres, qui multa turpiter et obscure dixerunt.

69. Leuius autem fuit poeta lyricus ante Horatium nullius momenti; alias ‘Neui’, sed uerum est ‘Leui’.

70. Excusat se dicens, quod non propter inuidiam. talia loquatur de ueteribus poetis. Non censeo, inquit, Liuii carmina delenda, quae quondam mihi dictabat s<a>euus [Orbilius] magister, sed indignor et miror praeferri ilia quasi emendata nihilque distantia a perfectis carminibus, cum sint adhuc mendosa.

71. Per transitum carpit Orbilium. ludi magistrum. Eleganter autem ostendit uel librariis ueteres libros necessarios.

74. Idest propter unum uersum uel duos totum poema pretium facit.

76. In antiquis, inquit, si aliquid inhonestum uiderint, potius laudant, quam damnant; meum uero, quamquam honestum, propter nouitatem reprehendunt.

79. Hoc est: in scenam recepta sit, ubi flores sparguntur, uel quia est Attae fabula, quae Matertera inscribitur, in qua flores enumerat. <attae>. Antiqui poeta. Atta <tog>atarum scriptor tragoediarum et comoediarum fuit antiquus, qui in suis dictis ita florum genera repetit et numerat, ut sine dubio reprehendendus sit ob nimiam loquacitatem.

80. Sensus ex superioribus pendet: si dubitem, inquit, de merito Attae, et cum Aesopum et Roscium coner reprehendere, exclament, inquit, patres ([Pers.] 5, 103. 104) ‘frontem perisse de rebus’, quia nihil rectum putant, nisi quod placet ipsis.

82. <A>esopus et Roscius antiquissimi comici fuerunt.

84. Dicit idcirco senes iuniores despicere, uel quia nolunt et turpe uidetur eis iunioribus oboedire uel quia, quod in infantia didicerunt, secum semper retinere uelint.

86. [Numa Saliare carmen composuit.] Quod Salii cantabant. Salii dicebantur, qui circa aras canendo saliebant.

88. Non tantum, inquit, laudat antiquos cum amore, quantum nos et nostra uituperat cum inuidia.

91. Idest quid ad nostra tempora perueniret? Scilicet nihil. Idest si numquam noui fuissent, numquam fuissent ueteres, quia nihil uetus, quod non sit prius nouum.

92. Vtique apud antiquos, quae erant uetera, quamdiu noua fuerunt, si ideo displicuissent, non seruarentur recepta in auctoritatem. Vtique, quae nunc uetera, fuerunt noua. Quae si ideo displicuissent tunc, quia noua fuerant, non seruarentur recepta in auctoritatem.

93. Hic ostendit, quod fuerit initium poeticae professionis, et dicit: quamdiu habuerunt Graeci bella, non studebant ludis; cessantibus autem proeliis ludos inuenerunt diuersos otiositati uacantes, inter quos etiam artem poeticam.

97. Coepit amare picturam, in quam intenderet uultus et mentes hominis.

99. Ita lasciuiebat, inquit, per diuersos ludos, sicut puella solet sub nutrice lasciuire.

100. <reliqvit>. Vt alibi ([art. poet.] 165): Et amata relinquere pernix.

101. Ostendit nil nos amare uel odisse, quod non satietate mutetur.

103. De Graecorum moribus transit ad consuetudinem Romanorum, qui, antequam coepissent lasciuire et poetriae studere, primo mane domum aperiebant uigilantes ad opus aliquod, soliti clientibus, idest minoribus amicis, praecepta dare, quo maiorum amicorum amicitiam colerent, et largiri cautos nummos congruis personis et aliis bonis studiis intendere. Sed cupiditas et leuitas mutauit eorum animos, ut intermissis aliis studiis tantummodo poetriae intenderent.

107. <damnosa>. Epitheton proprium libidinis.

110. <tronde>. Hedera; haec enim arbor est poetarum.

111. <ipse ego>. Satyrice nec sibi parcit. Dicit ergo tanto studio se teneri poetriae, ut publico quidem mentiretur se uersus non componere, rediens autem domum ante solis ortum tabellam arripere<t>.

112. Mendaces Parthi dicuntur ob id, quod datis indutiis Crasso rupto foedere subito adorti sunt et eum peremerunt.

113. <scrinia>. Capsas, in quibus scripta reponuntur.

114. Persius (5, 102—104): Nauem si poscat sibi peronatus arator // Luciferi rudis, exclamet Melicerta perisse // Frontem de rebus. Persius (5, 100. 101): Diluis elleborum, certo compescere puncto // Ignarus: uetat hoc natura medendi. Hoc contra eos, qui ignari artis poetae uolunt haberi; et dicit, quia, cum alii propriis studiis contenti sint nec audeant inchoare uel appetere, quod ignorant, ad studium poetriae etiam, qui artem ignorant, audent se conferre.

117. Vt in arte poetica ([u.] 382): Qui nescit uersus, tamen audet fingere.

119. Non facile, inquit, auarum poetam reperies.

121. Docet, quomodo possit discerni bonus poeta a falso, seruans bonum ordinem secundum laudis praecepta, dum ostendit, quibus malis carere debeat, et sic uenit ad ea bona, quae habere debet. ridet. Idest pro nihilo deputat, nihil curans dampni, si ei nuntiatum fuerit.

123. siliqvis. Leguminibus. <pane secvndo>. Idest uiliore, qui fit ex cantabro. <secvndo>. Non siligneo, non primo, non ultimo.

126. Persius (1, 35): Et tenero subplantat uerba palato.

133. Ostendit utilitatem magnam a poetis urbi inferri, quia ipsi componunt carmina, quibus dii placantur per ora puerorum et puellarum, sicut est istius Saeculare Carmen, quod pueri et puellae cantauerunt in Capitolio. Quae carmina ditirambica uel poema uocantur; ac per hoc, quod pueri et uirgines a diis impetrant pro statu rei publicae, asscribendum est poetae, qui carmina componit. Antiquitus enim et pueris et puellis praecipiebatur cantare carmen, ut aetas innocentior deos placaret. <preces>. Hymnos uersibus compositos.

136. Maro ([georg.] III 539, 540) de morbis: Timidi dammae ceruique fugaces // Nunc interque canes et circum tecta uagantur.

144. Qui enim Genio indulgent, mem ores sunt breuis aetatis.

145. Per hunc, inquit, morem ueterum agricolarum inuenta sunt etiam Fescennina, in quibus exprimebantur iocosa conuicia. Dicta sunt autem Fescennina ab oppido, unde primum processerunt. Ostendit ergo, quia, sicut antiquitus dii sacrificiis placabantur, ita modo carminibus.

148. Dicit, quia tamdiu amabiliter tragoediae et com<o>ediae et Fescennina carmina cucurrerunt, donec ipsa libertas in uitium uerteretur publico et nominatim aliorum uitia carpendo; sed indignati non solum illi, qui lacessebantur detractionibus, uerum etiam, quibus ingratum erat nobilibus personis contumeliam inferri, lege constituerunt, ut nemo nominatim alicuius uitium recitaret; quod siquis poetarum egisset, fustibus c<a>ederetur.

149. De com<o>edia dicit Attica, quae ante mordax fuit sub Polemone comico apud Athenienses, sed postea ad Romanos comicos transitum fecit.

154. Fustis. Non puto ‘crucis’ dici, quippe de ingenuis sed p<a>ene uel a canibus tractum est: nam cum fustes metuunt, a morsibus abstinent. Quia fustuario multabantur auctores infamium carminum.

156. Volens ostendere, quomodo plenius Latini artes coepissent exercere, dicit, quia Graecia capta militari uirtute Romanorum cepit postmodum arte liberalium studiorum ferum uictorem suum, Romanum scilicet populum, et intulit artes [liberales] agresti Latio.

158. ‘Deflnxit’ mollins coepit fluere aut desiit fluere hoc uirus graue, ‘numerus Saturnius’, hoc est uetus carmen Italiae; Saturnia enim Italia dicta est. ‘Graue uirus’ morum ueterum et carminum, hoc est poesis, quae erat Saturni temporibus. Saturnium uocatur metrum, quo usi sunt Latini ueteres sub Saturno rege et postea longo tempore; quod horridum est, idest non bene compositum. Dicit autem, quod statim ut c<o>eperunt habundare diuitiis et mundiciis, cessauit illud metrum incomptum, et graue uirus mundiciae pepulere, idest liberales artes assiduo studio excultae, sed adhuc uestigia rusticitatis in Latina lingua manent. grave virvs. Metrum noxium, quo persequebantur poetae.

160. Ideo non potuit uitare rusticitatem.

162. Ostendit, quod post destructam Africam Romani coeperunt poetriam exercere.

164. Dicit, quod, postquam legerunt libros Graecorum (gc:), caeperunt eos transferre.

166. Poetae Romani satis audent altam materiam comprehendere, sed turpem putant lituram [longam]; ei haec est causa, cur ingenia bona Latinorum ad perfectum uenire non possint.

167. Hoc uitium de omnibus poetis in commune processit, quod omnes poetae carmina sua scripta incorrecta dimittebant.

168. Quoniam de communibus rebus comoedia loquitur, ut in arte poetica ([u.] 240): Ex noto fictum carmen sequar. yperbaton. Creditur comoedia minimum habere sudoris, quaeris, de quibus ([leg]. quia res) ex medio accersit.

170. qvanto <veniae minvs>. Nulli parcit, quoniam omnium uitia carpit. Hortatur lectorem, ut studiose consideret, quomodo Plautus discurrat per comoediam disputando de pueris ephebis, de patribus.

172. <lenonis>. Conciliatoris stupri.

173. <qvantvs sit>. Scilicet ‘aspice’; ἀπὸ κοινοῦ. <dossennvs>. Atella<na>rum scriptor. Persona comica. Parasiti uocantur, qui quaestu gulae dominis fauent, idest adulantur.

175. Magis enim lucrum quam laudem uult adipisci ex sua comoedia; ac per hoc non honeste, ut deceret, multi carmina scribunt, non curant, quid eueniat, postquam lucrum inde perceperint. <gestit>. Plautus siue Dossennus.

177. Transit ad gloriosum poetam, qui, si non laudetur, et animum et artem abicit; qui laudari se uidens fit temerarius ac tumescit, spectatorem uero lentum ad laudandum se uidens tristatur.

180. <res lvdicra>. Iocularis fabula.

181. Si propter palm<a>e folia macer sum (marcessum) uel opimus, pereat com<o>edia, si laus propter illam capta animum extollit, negata affligit.

182. Ostendit, quia, dum poetae carmina recitarent in scena, ad tres uel quattuor horas populus intentus erat; post uero uulgaris populus, qui plus delectatur ludis quam carminibus, exorabat magistros bestiarum, ut adducerent in theatrum aut ursum aut leonem aut elephantem album aut pantheram. Insuper etiam nobiliores aliqui ad eosdem ludos se conuertebant sicque praecipiebatur recitatio carminum cessare, quae res non parum turbabat poetas, dum illorum carmina contemnerentur.

186. Vt Terentius ([hecyr. prol.] 25 [sq.]): Pugil<um> gloria funambuli.

190. Hoc est: dum pyrricha populus delectatur.

192. ‘Esseda’ Gallorum uehicula sunt, quibus uicti reges [ab aliis regibus] uehuntur captiui; ‘pilenta’ quibus uehuntur reginae captiuae; ‘petorrita’ uehicula familiarum captiuarum, quae omnia ad spectaculum adducebantur; ‘naues’ quoque deuectae per Tiberim, qui non longe aberat a theatro; ‘ebur’ quoque ‘captiuum’ et uasa Corinthia captiua. In Corintho multa simulacra erant, quorum metalla in unum sunt redacta, dum eam Romani incendio cremassent; ex quo postea multa uasa fabricata sunt, ut possent transire in pompa[m] triumphi.

193. <corinthos>. Aes Corinthium significat, aut quoniam praetextae argumenta habent de euersione Corinthi. <corinthos>. Opes Corinthi.

194. Democritus philosophus omnia, quae homines facerent, quippe morituri, ridere consueuerat. Propter quod publico cum eo iniuriarum actum est. <rideret democritvs>. Iuuenalis (10, 33. 34) [dicit]: Perpetuo risu pulmonem agitare solebat // Democritus.

195. <confvsa .. panthera camelo>. Vnde camelopardalus. Ordo [est uerborum]: si foret Democritus in terris, rideret, seu conuerteret ora uulgi panthera confusa camelo, diuersum genus, siue conuerteret ora uulgi albus elephas, et spectaret ipse Democritus populum attentius ipsis ludis, idest plus quam ipsos ludos, utpote praebentem sibi spectacula plura mimo aliquo. Scriptores autem putaret narrare fabulam surdo asello. Et est sensus: si adforet Democritus praesens, dum populus carmina contempnens ludis intendit, tunc rideret non tam ludis scenicis delectans quam ipsius populi uanitate, in qua omni mimo et suauius et maius spectaculum reperiret. Panthera autem dispari sexu procreatur ex panthera et camelo, sicut leopardus ex parda et leone, quod monstruosum est, sicut et elephantem album uidere, cum naturaliter niger sit.

202. Quando, inquit, uoces uulgi uincunt uoces recitantum in scena, fit tantus strepitus per theatra, ut putes per fragorem resonare montes Apuliae et Gargani siluas et mare Tuscum; quod solet ualidius fieri mense Ianuario.

204. <oblitvs>. [Idest] undique sono perfusus et tumultu et admiratione bestiarum.

206. Loquitur ex persona eorum, qui recedentes a pulpito ad ludos ierant iterumque reuertentes requirunt, utrum poeta aliquid boni uel noui dixerit, et ille: nihil boni.

207. Violacium et purpureum colorem.

208. Sensus est: ne forte putes me uituperare, quod alii faciunt comoediam et tragoediam, quia recuso facere, dicam tibi, quia ille poeta uidetur mihi bonus esse et rem difficilem aggredi posse et quasi per funiambuli <rest>im discurrere, qui etiam potestate carminis de inani re moderatur affectus animi mei [(cons. Porph.),] ut aliquid scribens nunc constringat animum ad dolorem, prouocet ad fortia, mulceat iterum, nunc terreat et quasi magus promittat se agere magna, uidelicet ut describens locum Thebarum uel Athenarum uideatur mihi me statim huc transferre.

209. <maligne>. Hoc est: sic laudare, ut carpam.

216. Potest hoc intellegi ([Verg. Aen.] VI 662): Quique pii uates et Phoebo digna locuti.

217. <calcar>. Stimulum et irritamentum carminis scribendi.

219. Satyrice nec sibi parcit dicens se agere, quod in aliis culpat. Ostendit culpam, quare illorum carmina efficerentur uilia, uidelicet quia Augusto in aliis occupato inportune offerrent, uel etiam quia reprehensionem amicorum insererent. Hoc est: ut ipse me detraham; prouerbium enim in eo<s> sumptum tale est, qui ipsi sibi uolentes nocent.

224. Facimus item uilia carmina nostra, cum speramus uenturum esse tempus, ut statim, quo cognoueris nos [bona] fingere carmina, prorsus euoces et dites muneribus.

228. Discretio inter accerso et arcesso h<a>ec est: accerso scilicet uoco, et uenit a uerbo quod est accio accis, quod quartae coniugationis; arcesso idem significat, quod et primitiuum eius, a quo deriuatur, idest arceo. Sed secundum Priscianum ([I p.] 35 [H.]) arcesso uenit ab arcio, quod nunc dicimus accio, et est compositum ex ad et cio, quod est uoco, quia antiqui ar pro ad dicebant.

229. Dignum est, ut cognoscamus, quis poetarum dignus sit conscribere facta tua, quae non sunt committenda turpi poetae.

230. <aeditvos>. Custodes ac per hoc uates, poetas, alii sacerdotes.

233. Choerilus poeta gesta Alexandri Magni describens, licet in tanto opere non amplius quam VII uersus probos composuisset, tamen pro singulis singulos Philippeos, idest nummos aureos, accepit, et est sensus: si, inquit, malus poeta ita remuneratus est, quanto magis boni remunerandi sunt a te, o Auguste.

234. ‘Acceptos Philippos’ nummos scilicet, qui Philippi uultu signati essent.

236. Sicut, inquit, atramenta polluunt, quodcumque contigerint, ita mali poetae res splendidiores obscurant sordibus ingenii sui.

237. Dicit errasse regem in poetis tantum, ceterum in pictoribus diligentissimum fuisse, ut nemini permitteret se pingere [coloribus] nisi Apellen et sculpere in aere nisi Lysippum.

240. Alius Lysippo, hoc est: alius quam Lysippus, et est noua locutio.

244. Boeoti hebetes sunt habiti, quasi βοῶν ὦτα ἔχοντες. Quia in crassiore aere nati tardioris sunt ingenii.

245. Ordo: at dilecti tibi Virgilius Variusque neque dedecorant.

246. Multa cum laude decies tulerunt, propterea quia iam singulis his donauerat Augustus decies sestertium.

252. <arces montibvs impositas>. Hoc est: quae cum montibus impositae essent, tamen a te captae sunt.

260. Sensus: imperitus laudator, dum nimium studiose laudat, magis uulnerat et atterit gloriam, praesertim si malus poeta uersibus laudet; plus autem meminit, quod quis ridiculum legerit, quam quod fuerit admiratus; ut malus pictor magis deformat pingendo praue et quasi ornando.

265. ‘Cereus’ pictus; noue dixit.

1. Florus irascebatur Horatio, quod eius epistolam non acciperet. Excusat se apud eum Horatius, quoniam non promiserit, et ait iniuste eum irasci, qui exigat non promissa, carmina autem ideo se non mittere, quia philosophari coeperit.

8. Quidam ‘imitabitur’ legunt, quod est a puero alienum. Melius ergo legimus ‘imitaberis’, idest tam se<cundi> ingenii est, ut flectas eum, quo uelis, tamquam argillam udam; et in ueteribus exemplaribus ‘imitaberis’ legitur.

12. <meo svm pavper in aere>. Hoc est: nil debeo.

14. Fugitiuum simpliciter ac lenissime confitetur. ‘Cessauit’ moram fecit, ut ([Persius] 5, 127): Cessas nugator.

15. Non ‘latuit in scalis’, sed ‘metuens habenae pendentis in scalis’ secundum morem Romanorum, qui seruos suspensos ad trabes flagellabant et in media domo ad timorem incutiendum habena pendebat. <habenae>. Flagelli.

19. Interrogatiue, ut sit ‘nempe dixi’, et nunc ita se ait fecisse, ut eum, qui puerum uendidit. ‘Mendax’ ad utrumque referri potest.

26. Hoc exemplo ostendit se primum dispendio rei familiaris coactum, post inuitatum donis ad scribendum. Actum est bello, quod gessit Lucullus consul cum Mithridate, rege Pontico, cuius milites primum necessitate compulsi coeperunt praedari, postea uero donis et muneribus sunt prouocati. Qui quadam nocte dum dormirent, saginas eorum et uiatica omnia perdiderunt. Tunc coacti uiriliter expugnauerunt quoddam praesidium, ubi erant thesauri Mithridatis. Competenti iocatur exemplo, quasi ipse paupertate compulsus scripserit carmina.

28. <vehemens l.>. Hoc est: nec sibi parsurus nec hosti. Vt Maro ([Aen.] II 355. 356): Lupi ceu Baptores a. i. n.

32. <donis>. Militaribus ornamentis et nihilominus pecunia.

34. <praetor>. Pro imperatore; significat autem Lucullum.

40. Ex Graeca fabula fictum de athleta, qui follem perdiderat. <zonam>. Byrsam.

41. Horatius Venusinus fuit aut Apulus, sed Romae ad tempus instructus est. Deinde uero perrexit Athenas, matrem litterarum, ubi ethicam, idest moralem, didicit reuoluens Platonis libros. Ab illo studio secutus est partes Bruti, quo fugato ab Augusto Horatius cum aliis proscriptus est, idest hereditate priuatus, ac necessitate compulsus contulit se ad studium pristinum.

45. Academus aput Athenas porticum extruxit; inde porticus Academia et ex ea Academici, quorum siluam iucunde dixit, quia ita qu<a>erunt uerum, ut idem negent inueniri posse, cum Stoicorum et Peripateticorum et Epicureorum stabilis sit adseueratio.

47. Tyronem et ignarum. Euocatus enim a Bruto est per potentiam, quia tunc Achaiam et Athenas tenebat, etiam similitudine studiorum, cum esset celebri nomine in philosophia.

49. Campi Thessaliae, ubi contra Brutum pugnauit Augustus.

50. Hoc est: amissa dignitate, qua ante sublimis ferebar.

53. Sensus: cum iam non egeam, insanio, si uersus facio, et cicuta curandus sum, nisi otium poeticae praefero.

57. Hoc est: facilitatem scribendi uel comitatem extorquere iam temptant.

60. inde bioneis. Liuidis et amaris iocis, idest satyra. Sunt autem disputationes Bionis philosophi, quibus stultitiam uulgi arguit, cui p<a>ene consentiunt carmina Luciliana. Hic autem Bion, qui Sophistes cognominatus est in libro, quem edidit, mordacissimis salibus ea, quae apud poetas sunt, ita lacerauit, ut ne Homero quidem parceret. <bioneis>. Satyricis, amaris et asperis; Bion enim poeta satyricus fuit. <sale nigro>. Amara iocularitate.

65. Omissis aliis credis Romae posse carmina scribi inter tot curas occupationum?

68. <A>egrotat, ut superius ([serm.] I 9, 18): Trans Tiberim longe cubat.

70. hvmane. Idest probe. Yronice. ‘Commoda’ breuia, sed e contrario ostendit, quod magna sint.

72. Geruli sunt, qui portant ea, quae necessaria sunt ad fabricam.

73. <torqvet>. Trahit. <TIGNVM>. Lignum materiale.

76. <i nvnc>. Ironicos.

77. <nemvs>. Solitudinem.

79. Hoc est: uis me alienis uerbis dictare? nam ‘contacta’ pro detritis et diuulgatis dixit, et me uis scribere, ut ad uates antiquos proximo accedam?

80. <contacta>. Ab aliis dicta.

81. <vacvas>. Otiosas, quietas.

83. <statva>. Insensibili re.

84. <hic>. Romae.

87. ‘Mucius’ scilicet Sc<a>euola, amicus Ciceronis, qui primus iuris consultus apud ueteres scripsit.

89. <gracchvs>. Eximius orator. <mvcivs>. Iurisconsultus.

90. <qvi>. Quomodo. <argvtos>. Loquaces.

91. Nota, inquit, quod superbi incedamus, quasi non omnis aedes poetis plena sit. Item boo ipsum aliter: nota, quod sollicite requiramus uel unam aedem uatibus uacuam. Aliter: aspice, quanto molimine requiramus locum certandi, quasi uix inueniatur aedes, in qua non illi recitant, quae sint digna nostris carminibus. Iam ponit uerba poetarum inuicem se laudantium. Εἰρωνικῶς.

92. <opvs>. Heroicum.

94. Idest ut negemus in templo Apollinis ullos poetas habere carmina.

98. Sensus: inuicem odiosi sumus fallendo nos et mala carmina praedicantes, et hoc sine fine facimus, ut Romani quondam pugnauere cum hostibus Samnitibus usque ad noctem. Vnde Ennius ([ann.] 172 V.): Bellum, inquit, // Aequis de manibus nox intempesta diremit. Samnitae gens, quae in centesimo fere et trecesimo miliario ab urbe Roma est, qui medii sunt inter Picenum et Campaniam, uiles in praelio (pli:), ita nos in scribendis poematibus.

99. pvncto. Suffragio, iuxta legem tabellariam, ut alibi ([a. p.] 343): Omne tulit punctum.

100. <callimachvs>. Hic elegos scripsit.

102. Multa patior, ne mihi irascantur poetae; sed tamdiu ab illis laudari me desidero, quamdiu ipse scribo; et hoc ex persona uitiosi poetae dicit. <pero>. Suffero.

104. Non solum, inquit, laudabo aliorum carmina, ut ante feci, ut et mea laudarent, uerum obturabo aures meas cera, ne quem audiam recitantem. Tractum est hoc a sacerdotibus Martis, qui dum sacra celebrarent, cera obturabant aures, ne aliquo sono mens illorum inquietaretur.

105. Quoniam nocere mihi non possunt, postquam desiero scribere.

108. <beati>. Quantum sibi ipsi. uideantur.

113. Dicit, quia bonus poeta facto carmine diiudicat illud et uerba inhonesta et non bene posita audebit mutare et alia inserere, licet inuita recedant, quoniam ita sunt plerumque uerba composita, quae prima posueramus, ut etiam, cum praua sint, tamen composita nobis uidentur et per hoc inuita recedunt. <verba movere loco>. Delere, eximere, et seruauit metaphoram; nam censores notantes aliquem loco remouebant, idest ordine senatorum.

114. Hoc est: quasi sacrosancta scriptori uideantur et in libris pontificum sint. <penetralia vestae>. Domus sacra; ipsa est dea ignis. Ideo dicit Vest<a>e, quia non licuit simulacrum eius uideri a quoquam uiuente homine.

115. Verba, inquit, antiqua, si modo splendida et bona sint, rursus in usum reducet.

118. <sitvs>. Vetustas; Virgilius ([Aen.] VII 440): Sed te uicta situ.

119. <adsciscet>. Producet. genitor. Pulchre dictum ‘genitor usus’.

120. <liqvidvs>. Purus.

122. <l: c:>. Superflua, redundantia reprimet.

123. <levabit>. Nitida efficiet. <VIRTVTE CALENTIA>. In usu posita.

124. Quamuis ludere uideatur, tamen laborem ostendet. <torqvebitvr>. Permutabitur, rotabitur. Sicut pantomimus mutatur, ita faciet poeta.

125. Persius (5, 123): Tres tantum ad numeros Satyri moueare Batilli. Figurata locutio: moueor illam rem, ut: frangor pedem.

126. Irridendo hoc ait. Ego quidem, inquit, eorum uitam praetulerim, qui non intellegunt uitia sua, his, qui sapiunt et emendatione torquentur, unde subnectit fabulam.

128. ‘Bingi’ proprie canum est; est autem ringi ficto risu laetitiam simulare. <ignobilis>. Hic Lycas dictus est.

134. Sicut Persius (6, 17) a contrario: Et signum in uapida naso tetigisse lagoena.

137. <meraco>. Vementi.

145. <qvocirca>. Quapropter.

146. Secum loquitur quasi ad alium: si tibi, inquit, hydropis morbus dominaretur, statim narrares medico; nunc ergo cum tibi dominetur auaritia et cupiditas, numquid alicui confiteri audebis? Et si tibi esset herba ostensa aut radix utilis ad uulnus sanandum, postquam semel adhibitum haberes, si tibi non proficeret, numquid statim non abiceres illam? Cur igitur diuitias amas, quae sapientem et beatum facere non possunt?

151. Interrogatiue: audisti, inquit, alicui propter pecuniam demptam fuisse stultitiam?

152. <rem>. Diuitias.

153. Si, inquit, cognosceres, quod, qui habundarit diuitiis, eo amplius sapientior erit, erubesceres, ut aliquis te esset ditior et per hoc sapientior.

154. <tteris>. Increpatiue.

155. ‘Prudentem’ sapientem, unde Cicero: Iure a maioribus nostris sapientia est prudentia [enim] dicta, quod porro uideat et futura diiudicet.

158. Ordo est: si proprium est, quod quis libra mercatur et aere, et quaedam mancipat usus, si modo credis iuris consultis qui te pascit ager, tuus est, dicit, quia uineta et segetes, quae alii laborant quasi sua, si nos postea uinum et frumentum nostro pretio emimus, et ipse usus emendi nostra facit esse, utique nostra sunt ilia: et uineta et segetes secundum quendam modum legum, quae praecipiunt, ut unicuique sit proprium, quod pretio emit.

159. Si credis consultis (consultus [cod.]) uel legi[bu]s peritis, qui dicunt (dicit [cod.]), quia usus possessorem facit, funde per quae annos et eo amplius fuerunt obsess<a>e. <mancipat>. Mancipio accipit. Possessorem rei facit. <nvper an olim>. Ante XV dies uel ante XXX. annos.

160. Vilicus etiam, dum tibi praeparat, quae emas, tuus uilicus est, quamuis non tu, sed Orbius uideatur esse possessor.

161. <segetes occat>. Glebas occulcat, comminuit.

162. <vvam>. Vinum. Non solum, inquit, per mancipationem proprietas adquiritur, et per usucaptionem. Tu cum emis fruges aut poma, uideris fundum eum usu capere, cuius bonis uteris, licet emptis: ergo puta eum proprium tuum esse, a cuius fructibus non es alienus.

163. <temeti>. Vini, unde et temulentus.

166. <nvmerato>. Pretio illius agri, numero num-morum empto ([leg.] empti).

168. <qvamvis aliter pvtat>. Scilicet non empta comedere.

170. Propositio, hoc est: sed ab illis finibus suum dicit. <popvlvs>. Arbor.

171. <tamqvam>. Responsio.

172. pvncto. Morula.

174. <altera>. Alterius.

178. <orcvs>. Pluto.

180. <tyrrhena sigilla>. Marmoreas statuas; nam Italorum Tusci primi marmorea signa fecerunt.

182. Quodsi uitae essent necessaria, haberent omnes.

183. <cessare>. In otio esse.

184. <herodis>. Iudeorum rex fuit. Persius (5, 179. 180): At cum Herodis uenere dies. <pingvibvs>. Feracibus; palmetum, ubi palmae crescunt, sicut oliuetum, ubi oliuae.

185. <inportvnvs>. Scilicet sibi, aut pro assiduo dixit.

186. <mitiget>. Edomet.

187. Cur, inquit, diuersas uoluntates inter homines non euro? scit enim hoc genus quisertusis nostri ([fort. leg.] Genius qui sortis nostrae) dominus habetur et mortem affert unicuique, quare unus frater uult otiosus manere et alter non. Ordo: Genius, deus humanae naturae comes, in unumquodque caput hominis uultu mutabilis, albus et ater, qui natale temperat astrum, scit, cur diuersi mores sint.

188. <mortalis>. Mortem inferens, uel cum eo simul moriens.

189. <albvs>. Prosper. <ater>. Aduersus.

190. <vtar>. Sic Persius (6, 22): Vtar ego, utar, et quae secuntur.

195. <svmptvm>. Expensam.

197. <olim>. Quandoque. Quinquatria dies festi in honorem Mineruae, dicti ab eo, quod Galli hostes quinque diebus Romam tenuerunt, Mineruae ideo dicti, quia ingenio usi sunt Romani; nam clauis ornati senatores ante domos suas sederunt; et quinquatri dicti quasi quinque atri dies.

198. <raptim>. Mire ‘raptim’, nam si diutius, luxuria est.

199. <pavperies inmvnda>. Auaritiam dicit, aut ut Maro ([Aen.] VI 276): Et turpis egestas.

200. Allegoria: utrum ex magnis reditibus an paruis uiuam, quia in utroque sum mutabilis.

202. <non tamen adversis>. Hoc est: non sumus felicissimi, sed nec miseri. ‘Abi’ felix es, beatus es; et quasi duas personas inducit.

205. Quid inde, si non es auarus? numquid cum isto idcirco uitio recesserunt omnia uitia? non utique.

208. <terrores magicos>. Magorum (magnarum [cod.]), quibus solent terreri homines; magi (magni [cod.]) dicuntur a magnis rebus. <sagas>. Maleficas.

209. Lemures proprie sunt umbrae mortuorum, quae apparentes hominibus solent eos terrere, et dicta Lemures quasi Remules a Remo, cuius umbram frater suus Romulus cum placare uellet, posteaquam eum occidit, lenaria ([leg.] lemuria [cum Porph.]) instituit, idest parentelia ([leg.] parentalia), idest anniuersalia, quae mense Maio per triduum celebrantur. <lemvres>. Vmbras terribiles biothanatorum.

210. <ignoscis>. Iucunde pro indulges, ut Maro ([georg.] III 96): Nec turpi ignosce senectae.

212. Cum miraculo legendum ‘quid’, idest ‘quantum’.

213. Si imperitus es, doctos uenerare, da locum et transitum praesta potioribus.

216. <RIDEAT>. Laceret, carpat, alii: plaudat.