porphyrionis commentarium in horatium flaccum

1. phoebe silvarvmqve potens diana. Hoc [carmen saeculare] inscribitur. Cum enim saeculares ludos Augustus celebraret, secundum ritum priscae religionis a uirginibus puerisque praetextatis in Capitolio cantatum est.

2. lvcidvm caeli decvs. Hoc ad ambos refertur: ad Phoebum, quia idem sol est, et Dianam, quia eadem luna est.

3. date qvae pr[a]ecamvr tempore prisco. [Non tempore prisco] dicendum fuit, sed: tempore, quod prisca imitatur.

7. diis, qvibvs septem placvere colles. Id est: quibus Roma placuit, quae in septem collibus constituta est.

10. alivsqve et idem nasceris. Κακόζηλον. Nam quo modo potest quis et idem esse et alius? Sed uidetur ad illud retulisse, quod idem quidem sol semper sit, sed renouans diem alius esse uideatur.

11. possis nihil vrbe roma visere maivs. Et hic ex superiore audiendum ‘precamur’.

13. rite matvros aperire partvs. ‘Lenis aperire partus’ pro ‘facilis ac propitia aperiundis partibus’. Ostendit autem eandem Lucinam et genitalem deam appellari.

17. diva, prodvcas svbolem patrvmqve p. d. s. i. f. p. q. n. f. l. m. Implicata frasis, quae sic ordinanda est: Diua producas subolem prolis nouae patrumque decreta prosperes super iungendis feminis maritaque lege feraci. Maritam autem legem pro maritali Plautina uidetur auctoritate dixisse. Similiter enim et ille locutus est, ubi ait senex: // Pulchra edepol dos pecunia est et alter respondet: // Quae quidem non marita est pro eo, quod est: quae non maritalis est.

21. certvs vndenos decies per annos // orbis vt cantvs referatqve lvdos. Orbem nunc circulum temporum in se scilicet redeuntium accipe. Certum autem pro pleno atque perfecto. Sensus enim hic est: ut perfectus orbis annorum centum et decem cantus et ludos referat [ludos]: pro eo, quod est, homines certi temporis orbe perfecto referant ludos.

25. vosqve veraces cecinisse, parcae, // qvod semel dictvm est, stabilisqve rervm // terminvs servet. Syllempsis est; ex uerbo enim singularis numeri ‘seruet’ pluralis nascitur ‘seruetis, quod semel dictum est’. ‘Stabilis rerum’ autem perpetuum ἐπίθετον est termini.

27. bona iam peractis ivngite fa[c]ta. [Peractis], id est: praeteritis fatis bona iungite futura, ac per hoc, contextum ordinem facite bonorum futurorum.

31. nvtriant fetvs et aqvae salvbres et iovis avrae. [Fetus] generaliter omnium rerum accipe et inanimalium, quae ad utilitatem nostram pertinent. [Salubres] autem non tantum ‘aquae’, uerum etiam ‘aurae’ intellegendum.

33. condito mitis placidvsqve telo // svpplices avdi pveros, apollo. Hic sensus secundum eorum opinionem conceptus est, qui Apollinem pestilentem deum putant esse. Porro autem quidam dii ideo placantur, ut prosint, quidam ne obsint, secundum quod de Apolline nunc dicitur: [Condito mitis placidusque telo supplices audi pueros Apollo], ne noceat scilicet. Videtur autem et Homerus sic de illo sensisse, cum ait pestem Graecis ab eo inmitti. Etiam Plautus in Mercatore fabula idem sentit, cum inducit matrem familias precari Apollinem, nato suo ut parcat.

35. sidervm regina bicornis. Poeticum est lunam siderum reginam dicere, quod clarior inter astra uideatur.

37. roma si vestrvm est opvs iliaeqve. Quare Romam opus Dianae et Apollinis dicat, nondum uideo; nisi forte ex lectione Vergiliana hoc concepit, ubi frequenter dicitur Apollinis oraculis instructum Aeneam Italiam petisse. Ad quem intellectum et ipse nos adduxit poeta inferendo: [Iussa pars mutare lares et] [u][rbem] ; sine dubio enim ‘oraculo iussa’ intellegimus. ‘Pars iussa’ autem ad illud refertur, quod non omnes Ilienses cum Aenea fuerint, sed pars eorum alibi.

41. cvi per ardentem sine fravde troiam. Non ‘sine fraude ardentem Troiam’, cum utique fraude Graecorum incensa Troia sit, sed ‘sine fraude Aeneas patriae superstes’. Quod ideo uidetur dictum, quia quorundam opinione infamatus Aeneas est crimine proditionis.

43. datvrvs plvra relictis. Suis scilicet Troianis, quos secum in Italiam adduxit, daturus plura, quam quae in patria am[m]issa reliquerant. [Relictis] ergo a nominatiuo plurali uenit generis neutri, quod est ‘relicta’.

49. qvaeqve vos bvbvs veneratvr albis // clarvs anchisae venerisqve sangvis. Hoc ad Caesarem Augustum pertinet, quia Iulia gens ab Iulo, ac per hoc, Venere et Anchisa esse existimatur.

51. bellante prior, iacentem lenis in hostem. Sic et Vergilius: // Parcere subiectis et debellare superbos.

53. iam mari terraqve manvs potentis. Subaudiendum utique: Romanorum.

55. iam scythae responsa petvnt. Id est, expectant praecepta Romanorum. Per quod subiectos esse imperio Romano intellegi uult.

58. et neglecta redire virtvs avdet. Neglecta superiore tempore redire aude[a]t nunc, id est temporibus Augusti.

59. apparetqve beata pleno copia cornv. Quasi corporalem deam hic accipe[re] Copiam utique rerum omnium abundantiam.

65. si palatinas videt aeqvvs aras. Apparet iam ab Augusto dedicatum fuisse in Palatio Apollini templum, cuius et Vergil. sic meminit: // Ipse, sedens niueo candentis limine Foebi, // Dona recognoscit populorum.

67. altervm in lvstrvm melivsqve semper proroget aevvm. Sensus est: si acceptas aras habet Apollo, quae in Palatio dedicatae sunt, si propitius Romanos aspicit, melius saeculum in futurum tribuat.

69. qvaeqve aventinvm tenet algidvmqve // qvindecim diana pr[a]eces virorvm // cvrat et votis pverorvm amicas // applicat avres. Hic quoque ex superiore per zeugma particula arcessenda est ‘si’, ut sit: si quindecim uirorum pr[a]eces Diana curat, et si amicas aures applicat puerorum uotis. Et aeque ex superiore et ad Dianam pertinebit: [alterum in lustrum meliusque semper proroget aeuum].

73. haec iovem sentire deosqve cvnctos spem bonam // certamqve domvm reporto, doctvs et phoebi chorvs et dianae di // cere lavdes. Dicere Phoebi laudes et Dianae.